کان که این بت را سجود آرد برست ** ور نیارد در دل آتش نشست‌‌

کان که این بت را سجود آرد برست ** ور نیارد در دل آتش نشست‌‌ 770

چون سزای این بت نفس او نداد ** از بت نفسش بتی دیگر بزاد

مادر بتها بت نفس شماست ** ز آن که آن بت مار و این بت اژدهاست‌‌

آهن و سنگ است نفس و بت شرار ** آن شرار از آب می‌‌گیرد قرار

سنگ و آهن ز آب کی ساکن‌‌شود ** آدمی با این دو کی ایمن شود

بت سیاه‌‌آبه‌‌ست در کوزه نهان ** نفس مر آب سیه را چشمه دان‌‌ 775

آن بت منحوت چون سیل سیاه ** نفس بتگر چشمه‌‌ای بر آب راه‌‌

صد سبو را بشکند یک پاره سنگ ** و آب چشمه می‌‌زهاند بی‌‌درنگ‌‌

بت شکستن سهل باشد نیک سهل ** سهل دیدن نفس را جهل است جهل‌‌

صورت نفس ار بجویی ای پسر ** قصه‌‌ی دوزخ بخوان با هفت در

هر نفس مکری و در هر مکر ز آن ** غرقه صد فرعون با فرعونیان‌‌ 780

در خدای موسی و موسی گریز ** آب ایمان را ز فرعونی مریز

دست را اندر احد و احمد بزن ** ای برادر واره از بو جهل تن‌‌

به سخن آمدن طفل در میان آتش و تحریض کردن خلق را در افتادن به آتش‌‌

یک زنی با طفل آورد آن جهود ** پیش آن بت و آتش اندر شعله بود

طفل از او بستد در آتش در فکند ** زن بترسید و دل از ایمان بکند

خواست تا او سجده آرد پیش بت ** بانگ زد آن طفل إنی لم أمت‌‌ 785

اندر آ ای مادر اینجا من خوشم ** گر چه در صورت میان آتشم‌‌

چشم بند است آتش از بهر حجاب ** رحمت است این سر بر آورده ز جیب‌‌

اندر آ مادر ببین برهان حق ** تا ببینی عشرت خاصان حق‌‌

اندر آ و آب بین آتش مثال ** از جهانی کاتش است آبش مثال‌‌

اندر آ اسرار ابراهیم بین ** کاو در آتش یافت سرو و یاسمین‌‌ 790

مرگ می‌‌دیدم گه زادن ز تو ** سخت خوفم بود افتادن ز تو

چون بزادم رستم از زندان تنگ ** در جهان خوش هوای خوب رنگ‌‌

من جهان را چون رحم دیدم کنون ** چون در این آتش بدیدم این سکون‌‌

اندر این آتش بدیدم عالمی ** ذره ذره اندر او عیسی دمی‌‌

نک جهان نیست شکل هست ذات ** و آن جهان هست شکل بی‌‌ثبات‌‌ 795

اندر آ مادر به حق مادری ** بین که این آذر ندارد آذری‌‌

اندر آ مادر که اقبال آمده ست ** اندر آ مادر مده دولت ز دست‌‌

قدرت آن سگ بدیدی اندر آ ** تا ببینی قدرت و لطف خدا

من ز رحمت می‌‌کشانم پای تو ** کز طرب خود نیستم پروای تو

اندر آ و دیگران را هم بخوان ** کاندر آتش شاه بنهاده ست خوان‌‌ 800

اندر آیید ای مسلمانان همه ** غیر عذب دین عذاب است آن همه‌‌

اندر آیید ای همه پروانه‌‌وار ** اندر این بهره که دارد صد بهار

بانگ می‌‌زد در میان آن گروه ** پر همی‌‌شد جان خلقان از شکوه‌‌

خلق خود را بعد از آن بی‌‌خویشتن ** می‌‌فگندند اندر آتش مرد و زن‌‌

بی‌‌موکل بی‌‌کشش از عشق دوست ** ز آن که شیرین کردن هر تلخ از اوست‌‌ 805

تا چنان شد کان عوانان خلق را ** منع می‌‌کردند کاتش در میا

آن یهودی شد سیه رو و خجل ** شد پشیمان زین سبب بیمار دل‌‌

کاندر ایمان خلق عاشق‌‌تر شدند ** در فنای جسم صادق‌‌تر شدند

مکر شیطان هم در او پیچید شکر ** دیو هم خود را سیه رو دید شکر

آن چه می‌‌مالید در روی کسان ** جمع شد در چهره‌‌ی آن ناکس آن‌‌ 810

آن که می‌‌درید جامه‌‌ی خلق چست ** شد دریده آن او ایشان درست‌‌

کج ماندن دهان آن مرد که نام محمد را علیه السلام به تسخر خواند

آن دهان کژ کرد و از تسخر بخواند ** مر محمد را دهانش کژ بماند

باز آمد کای محمد عفو کن ** ای ترا الطاف و علم من لدن‌‌

من ترا افسوس می‌‌کردم ز جهل ** من بدم افسوس را منسوب و اهل‌‌

چون خدا خواهد که پرده‌‌ی کس درد ** میلش اندر طعنه‌‌ی پاکان برد 815

چون خدا خواهد که پوشد عیب کس ** کم زند در عیب معیوبان نفس‌‌

چون خدا خواهد که‌‌مان یاری کند ** میل ما را جانب زاری کند

ای خنک چشمی که آن گریان اوست ** وی همایون دل که آن بریان اوست‌‌

آخر هر گریه آخر خنده‌‌ای است ** مرد آخر بین مبارک بنده‌‌ای است‌‌