گفت پیغمبر به آواز بلند ** با توکل زانوی اشتر ببند

رمز الکاسب حبیب الله شنو ** از توکل در سبب کاهل مشو

ترجیح نهادن نخجیران توکل را بر اجتهاد

قوم گفتندش که کسب از ضعف خلق ** لقمه‌‌ی تزویر دان بر قدر حلق‌‌ 915

نیست کسبی از توکل خوبتر ** چیست از تسلیم خود محبوبتر

بس گریزند از بلا سوی بلا ** بس جهند از مار سوی اژدها

حیله کرد انسان و حیله‌‌ش دام بود ** آن که جان پنداشت خون آشام بود

در ببست و دشمن اندر خانه بود ** حیله‌‌ی فرعون زین افسانه بود

صد هزاران طفل کشت آن کینه کش ** و آن که او می‌‌جست اندر خانه‌‌اش‌‌ 920

دیده‌‌ی ما چون بسی علت در اوست ** رو فنا کن دید خود در دید دوست‌‌

دید ما را دید او نعم العوض ** یابی اندر دید او کل غرض‌‌

طفل تا گیرا و تا پویا نبود ** مرکبش جز گردن بابا نبود

چون فضولی گشت و دست و پا نمود ** در عنا افتاد و در کور و کبود

جانهای خلق پیش از دست و پا ** می‌‌پریدند از وفا اندر صفا 925

چون به امر اهبطوا بندی شدند ** حبس خشم و حرص و خرسندی شدند

ما عیال حضرتیم و شیر خواه ** گفت الخلق عیال للإله‌‌

آن که او از آسمان باران دهد ** هم تواند کاو ز رحمت نان دهد

باز ترجیح‌‌نهادن شیر جهد را بر توکل‌‌

گفت شیر آری ولی رب العباد ** نردبانی پیش پای ما نهاد

پایه پایه رفت باید سوی بام ** هست جبری بودن اینجا طمع خام‌‌ 930

پای داری چون کنی خود را تو لنگ ** دست داری چون کنی پنهان تو چنگ‌‌

خواجه چون بیلی به دست بنده داد ** بی‌‌زبان معلوم شد او را مراد

دست همچون بیل اشارتهای اوست ** آخر اندیشی عبارتهای اوست‌‌

چون اشارتهاش را بر جان نهی ** در وفای آن اشارت جان دهی‌‌

پس اشارتهای اسرارت دهد ** بار بر دارد ز تو کارت دهد 935

حاملی محمول گرداند ترا ** قابلی مقبول گرداند ترا

قابل امر ویی قایل شوی ** وصل جویی بعد از آن واصل شوی‌‌

سعی شکر نعمتش قدرت بود ** جبر تو انکار آن نعمت بود

شکر قدرت قدرتت افزون کند ** جبر نعمت از کفت بیرون کند

جبر تو خفتن بود در ره مخسب ** تا نبینی آن در و درگه مخسب‌‌ 940

هان مخسب ای جبری بی‌‌اعتبار ** جز به زیر آن درخت میوه‌‌دار

تا که شاخ افشان کند هر لحظه باد ** بر سر خفته بریزد نقل و زاد

جبر و خفتن در میان ره زنان ** مرغ بی‌‌هنگام کی یابد امان‌‌

ور اشارتهاش را بینی زنی ** مرد پنداری و چون بینی زنی‌‌

این قدر عقلی که داری گم شود ** سر که عقل از وی بپرد دم شود 945

ز آن که بی‌‌شکری بود شوم و شنار ** می‌‌برد بی‌‌شکر را در قعر نار

گر توکل می‌‌کنی در کار کن ** کشت کن پس تکیه بر جبار کن‌‌

باز ترجیح نهادن نخجیران توکل را بر جهد

جمله با وی بانگها برداشتند ** کان حریصان که سببها کاشتند

صد هزار اندر هزار از مرد و زن ** پس چرا محروم ماندند از زمن‌‌

صد هزاران قرن ز آغاز جهان ** همچو اژدرها گشاده صد دهان‌‌ 950

مکرها کردند آن دانا گروه ** که ز بن بر کنده شد ز آن مکر کوه‌‌

کرد وصف مکرهاشان ذو الجلال ** لتزول منه اقلال الجبال‌‌

جز که آن قسمت که رفت اندر ازل ** روی ننمود از شکار و از عمل‌‌

جمله افتادند از تدبیر و کار ** ماند کار و حکم‌‌های کردگار

کسب جز نامی مدان ای نامدار ** جهد جز وهمی مپندار ای عیار 955

نگریستن عزراییل بر مردی و گریختن آن مرد در سرای سلیمان و تقریر ترجیح توکل بر جهد و قلت فایده‌‌ی جهد

زاد مردی چاشتگاهی در رسید ** در سرا عدل سلیمان در دوید

رویش از غم زرد و هر دو لب کبود ** پس سلیمان گفت ای خواجه چه بود

گفت عزراییل در من این چنین ** یک نظر انداخت پر از خشم و کین‌‌

گفت هین اکنون چه می‌‌خواهی بخواه ** گفت فرما باد را ای جان پناه‌‌

تا مرا ز ینجا به هندستان برد ** بو که بنده کان طرف شد جان برد 960

نک ز درویشی گریزانند خلق ** لقمه‌‌ی حرص و امل ز آنند خلق‌‌

ترس درویشی مثال آن هراس ** حرص و کوشش را تو هندستان شناس‌‌