دوستان در قصه‏ی ذو النون شدند ** سوی زندان و در آن رایی زدند

دوستان در قصه‏ی ذو النون شدند ** سوی زندان و در آن رایی زدند 1430

کاین مگر قاصد کند یا حکمتی است ** او در این دین قبله‏ای و آیتی است‏

دور دور از عقل چون دریای او ** تا جنون باشد سفه فرمای او

حاش لله از کمال جاه او ** کابر بیماری بپوشد ماه او

او ز شر عامه اندر خانه شد ** او ز ننگ عاقلان دیوانه شد

او ز عار عقل کند تن پرست ** قاصدا رفته ست و دیوانه شده ست‏ 1435

که ببندیدم قوی و ز ساز گاو ** بر سر و پشتم بزن وین را مکاو

تا ز زخم لخت یابم من حیات ** چون قتیل از گاو موسی ای ثقات‏

تا ز زخم لخت گاوی خوش شوم ** همچو کشته‏ی گاو موسی گش شوم‏

زنده شد کشته ز زخم دم گاو ** همچو مس از کیمیا شد زر ساو

کشته بر جست و بگفت اسرار را ** وا نمود آن زمره‏ی خون‏خوار را 1440

گفت روشن کاین جماعت کشته‏اند ** کاین زمان در خصمی‏ام آشفته‏اند

چون که کشته گردد این جسم گران ** زنده گردد هستی اسرار دان‏

جان او بیند بهشت و نار را ** باز داند جمله‏ی اسرار را

وا نماید خونیان دیو را ** وا نماید دام خدعه و ریو را

گاو کشتن هست از شرط طریق ** تا شود از زخم دمش جان مفیق‏ 1445

گاو نفس خویش را زوتر بکش ** تا شود روح خفی زنده و بهش‏

رجوع به حکایت ذو النون‏

چون رسیدند آن نفر نزدیک او ** بانگ بر زد هی کیانید اتقوا

با ادب گفتند ما از دوستان ** بهر پرسش آمدیم اینجا به جان‏

چونی ای دریای عقل ذو فنون ** این چه بهتان است بر عقلت جنون‏

دود گلخن کی رسد در آفتاب ** چون شود عنقا شکسته از غراب‏ 1450

وامگیر از ما بیان کن این سخن ** ما محبانیم با ما این مکن‏

مر محبان را نشاید دور کرد ** یا به رو پوش و دغل مغرور کرد

راز را اندر میان آور شها ** رو مکن در ابر پنهانی مها

ما محب و صادق و دل خسته‏ایم ** در دو عالم دل به تو در بسته‏ایم‏

فحش آغازید و دشنام از گزاف ** گفت او دیوانگانه زی و قاف‏ 1455

بر جهید و سنگ پران کرد و چوب ** جملگی بگریختند از بیم کوب‏

قهقهه خندید و جنبانید سر ** گفت باد ریش این یاران نگر

دوستان بین، کو نشان دوستان ** دوستان را رنج باشد همچو جان‏

کی کران گیرد ز رنج دوست دوست ** رنج مغز و دوستی آن را چو پوست‏

نه نشان دوستی شد سر خوشی ** در بلا و آفت و محنت کشی‏ 1460

دوست همچون زر بلا چون آتش است ** زر خالص در دل آتش خوش است‏

امتحان کردن خواجه‏ی لقمان زیرکی لقمان را

نه که لقمان را که بنده‏ی پاک بود ** روز و شب در بندگی چالاک بود

خواجه‏اش می‏داشتی در کار پیش ** بهترش دیدی ز فرزندان خویش‏

ز انکه لقمان گر چه بنده زاد بود ** خواجه بود و از هوا آزاد بود

گفت شاهی شیخ را اندر سخن ** چیزی از بخشش ز من درخواست کن‏ 1465

گفت ای شه شرم ناید مر ترا ** که چنین گویی مرا زین برتر آ

من دو بنده دارم و ایشان حقیر ** و آن دو بر تو حاکمانند و امیر

گفت شه آن دو چه‏اند این زلت است ** گفت آن یک خشم و دیگر شهوت است‏

شاه آن دان کاو ز شاهی فارغ است ** بی‏مه و خورشید نورش بازغ است‏

مخزن آن دارد که مخزن ذات اوست ** هستی او دارد که با هستی عدوست‏ 1470

خواجه‏ی لقمان به ظاهر خواجه‏وش ** در حقیقت بنده، لقمان خواجه‏اش‏

در جهان باژگونه زین بسی است ** در نظرشان گوهری کم از خسی است‏

مر بیابان را مفازه نام شد ** نام و رنگی عقلشان را دام شد

یک گره را خود معرف جامه است ** در قبا گویند کاو از عامه است‏

یک گره را ظاهر سالوس زهد ** نور باید تا بود جاسوس زهد 1475

نور باید پاک از تقلید و غول ** تا شناسد مرد را بی‏فعل و قول‏

در رود در قلب او از راه عقل ** نقد او بیند نباشد بند نقل‏

بندگان خاص علام الغیوب ** در جهان جان جواسیس القلوب‏

در درون دل در آید چون خیال ** پیش او مکشوف باشد سر حال‏