می‏دوی این سو و آن سو خشک لب ** کاروان شد دور و نزدیک است شب‏

رخت مانده بر زمین در راه خوف ** تو پی اشتر دوان گشته به طوف‏ 2915

کای مسلمانان که دیده ست اشتری ** جسته بیرون بامداد از آخوری‏

هر که بر گوید نشان از اشترم ** مژدگانی می‏دهم چندین درم‏

باز می‏جویی نشان از هر کسی ** ریش‏خندت می‏کند زین هر خسی‏

کاشتری دیدیم می‏رفت این طرف ** اشتر سرخی به سوی آن علف‏

آن یکی گوید بریده گوش بود ** و آن دگر گوید جلش منقوش بود 2920

آن یکی گوید شتر یک چشم بود ** و آن دگر گوید ز گر بی‏پشم بود

از برای مژدگانی صد نشان ** از گزافه هر خسی کرده بیان‏

متردد شدن در میان مذهبهای مخالف و بیرون شو و مخلص یافتن‏

همچنان که هر کسی در معرفت ** می‏کند موصوف غیبی را صفت‏

فلسفی از نوع دیگر کرده شرح ** باحثی مر گفت او را کرده جرح‏

و آن دگر در هر دو طعنه می‏زند ** و آن دگر از زرق جانی می‏کند 2925

هر یک از ره این نشانها ز آن دهند ** تا گمان آید که ایشان ز آن ده‏اند

این حقیقت دان نه حق‏اند این همه ** نی بکلی گمرهانند این رمه‏

ز انکه بی‏حق باطلی ناید پدید ** قلب را ابله به بوی زر خرید

گر نبودی در جهان نقدی روان ** قلبها را خرج کردن کی توان‏

تا نباشد راست کی باشد دروغ ** آن دروغ از راست می‏گیرد فروغ‏ 2930

بر امید راست کژ را می‏خرند ** زهر در قندی رود آن گه خورند

گر نباشد گندم محبوب نوش ** چه برد گندم‏نمای جو فروش‏

پس مگو کاین جمله دمها باطلند ** باطلان بر بوی حق دام دلند

پس مگو جمله خیال است و ضلال ** بی‏حقیقت نیست در عالم خیال‏

حق شب قدر است در شبها نهان ** تا کند جان هر شبی را امتحان‏ 2935

نه همه شبها بود قدر ای جوان ** نه همه شبها بود خالی از آن‏

در میان دلق پوشان یک فقیر ** امتحان کن و آن که حق است آن بگیر

مومن کیس ممیز کو که تا ** باز داند هیزکان را از فتی‏

گر نه معیوبات باشد در جهان ** تاجران باشند جمله ابلهان‏

پس بود کالا شناسی سخت سهل ** چون که عیبی نیست چه نااهل و اهل‏ 2940

ور همه عیب است دانش سود نیست ** چون همه چوب است اینجا عود نیست‏

آن که گوید جمله حقند احمقی است ** و انکه گوید جمله باطل او شقی است‏

تاجران انبیا کردند سود ** تاجران رنگ و بو کور و کبود

می‏نماید مار اندر چشم مال ** هر دو چشم خویش را نیکو بمال‏

منگر اندر غبطه‏ی این بیع و سود ** بنگر اندر خسر فرعون و ثمود 2945

امتحان هر چیزی تا ظاهر شود خیر و شری که در وی است‏

اندر این گردون مکرر کن نظر ** ز انکه حق فرمود ثم ارجع بصر

یک نظر قانع مشو زین سقف نور ** بارها بنگر ببین هل من فطور

چون که گفتت کاندر این سقف نکو ** بارها بنگر چو مرد عیب جو

پس زمین تیره را دانی که چند ** دیدن و تمییز باید در پسند

تا بپالاییم صافان را ز درد ** چند باید عقل ما را رنج برد 2950

امتحانهای زمستان و خزان ** تاب تابستان بهار همچو جان‏

بادها و ابرها و برقها ** تا پدید آرد عوارض فرق‏ها

تا برون آرد زمین خاک رنگ ** هر چه اندر جیب دارد لعل و سنگ‏

هر چه دزدیده ست این خاک دژم ** از خزانه‏ی حق و دریای کرم‏

شحنه‏ی تقدیر گوید راست گو ** آن چه بردی شرح واده مو به مو 2955

دزد یعنی خاک گوید هیچ هیچ ** شحنه او را در کشد در پیچ پیچ‏

شحنه گاهش لطف گوید چون شکر ** گه بر آویزد کند هر چه بتر

تا میان قهر و لطف آن خفیه‏ها ** ظاهر آید ز آتش خوف و رجا

آن بهاران لطف شحنه‏ی کبریاست ** و آن خزان تخویف و تهدید خداست‏

و آن زمستان چار میخ معنوی ** تا تو ای دزد خفی ظاهر شوی‏ 2960

پس مجاهد را زمانی بسط دل ** یک زمانی قبض و درد و غش و غل‏

ز انکه این آب و گلی کابدان ماست ** منکر و دزد و ضیای جان ماست‏

حق تعالی گرم و سرد و رنج و درد ** بر تن ما می‏نهد ای شیر مرد