رو بدو کرد و بگفتش ای امیر ** ملک دل به یا چنان ملک حقیر

این نشان ظاهر است این هیچ نیست ** تا بباطن در روی بینی تو بیست‏

سوی شهر از باغ شاخی آورند ** باغ و بستان را کجا آن جا برند 3230

خاصه باغی کاین فلک یک برگ اوست ** بلکه این مغز است وین عالم چو پوست‏

بر نمی‏داری سوی آن باغ گام ** بوی افزون جوی و کن دفع زکام‏

تا که آن بو جاذب جانت شود ** تا که آن بو نور چشمانت شود

گفت یوسف ابن یعقوب نبی ** بهر بو ألقوا علی وجه أبی‏

بهر این بو گفت احمد در عظات ** دایما قرة عینی فی الصلاة 3235

پنج حس با همدگر پیوسته‏اند ** ز انکه این هر پنج از اصلی رسته‏اند

قوت یک قوت باقی شود ** ما بقی را هر یکی ساقی شود

دیدن دیده فزاید عشق را ** عشق در دیده فزاید صدق را

صدق بیداری هر حس می‏شود ** حسها را ذوق مونس می‏شود

آغاز منور شدن عارف به نور غیب بین‏

چون یکی حس در روش بگشاد بند ** ما بقی حسها همه مبدل شوند 3240

چون یکی حس غیر محسوسات دید ** گشت غیبی بر همه حسها پدید

چون ز جو جست از گله یک گوسفند ** پس پیاپی جمله ز آن سو بر جهند

گوسفندان حواست را بران ** در چرا از أخرج المرعی‏ چران‏

تا در آن جا سنبل و نسرین چرند ** تا به گلزار حقایق ره برند

هر حست پیغمبر حسها شود ** تا یکایک سوی آن جنت رود 3245

حسها با حس تو گویند راز ** بی‏زبان و بی‏حقیقت بی‏مجاز

کاین حقیقت قابل تاویلهاست ** وین توهم مایه‏ی تخییلهاست‏

آن حقیقت را که باشد از عیان ** هیچ تاویلی نگنجد در میان‏

چون که هر حس بنده‏ی حس تو شد ** مر فلک‏ها را نباشد از تو بد

چون که دعویی رود در ملک پوست ** مغز آن کی بود قشر آن اوست‏ 3250

چون تنازع در فتد در تنگ کاه ** دانه آن کیست آن را کن نگاه‏

پس فلک قشر است و نور روح مغز ** این پدید است آن خفی زین رو ملغز

جسم ظاهر روح مخفی آمده ست ** جسم همچون آستین جان همچو دست‏

باز عقل از روح مخفی‏تر بود ** حس سوی روح زوتر ره برد

جنبشی بینی بدانی زنده است ** این ندانی که ز عقل آگنده است‏ 3255

تا که جنبشهای موزون سر کند ** جنبش مس را به دانش زر کند

ز آن مناسب آمدن افعال دست ** فهم آید مر ترا که عقل هست‏

روح وحی از عقل پنهان‏تر بود ** ز انکه او غیب است او ز ان سر بود

عقل احمد از کسی پنهان نشد ** روح وحیش مدرک هر جان نشد

روح وحیی را مناسبهاست نیز ** در نیابد عقل کان آمد عزیز 3260

گه جنون بیند گهی حیران شود ** ز انکه موقوف است تا او آن شود

چون مناسبهای افعال خضر ** عقل موسی بود در دیدش کدر

نامناسب می‏نمود افعال او ** پیش موسی چون نبودش حال او

عقل موسی چون شود در غیب بند ** عقل موشی خود کی است ای ارجمند

علم تقلیدی بود بهر فروخت ** چون بیابد مشتری خوش بر فروخت‏ 3265

مشتری علم تحقیقی حق است ** دایما بازار او با رونق است‏

لب ببسته مست در بیع و شری ** مشتری بی‏حد که الله اشتری‏

درس آدم را فرشته مشتری ** محرم درسش نه دیو است و پری‏

آدم أنبئهم بأسما درس گو ** شرح کن اسرار حق را مو به مو

آن چنان کس را که کوته بین بود ** در تلون غرق و بی‏تمکین بود 3270

موش گفتم ز انکه در خاک است جاش ** خاک باشد موش را جای معاش‏

راهها داند ولی در زیر خاک ** هر طرف او خاک را کرده ست چاک‏

نفس موشی نیست الا لقمه رند ** قدر حاجت موش را عقلی دهند

ز انکه بی‏حاجت خداوند عزیز ** می‏نبخشد هیچ کس را هیچ چیز

گر نبودی حاجت عالم زمین ** نافریدی هیچ رب العالمین‏ 3275

وین زمین مضطرب محتاج کوه ** گر نبودی نافریدی پر شکوه‏

ور نبودی حاجت افلاک هم ** هفت گردون نافریدی از عدم‏