چه تعلق آن معانی را به جسم ** چه تعلق فهم اشیا را به اسم‏

لفظ چون وکرست و معنی طایر است ** جسم جوی و روح آب سایر است‏

او روان است و تو گویی واقف است ** او دوان است و تو گویی عاکف است‏

گر نبینی سیر آب از خاکها ** چیست بر وی نو به نو خاشاکها

هست خاشاک تو صورتهای فکر ** نو به نو در می‏رسد اشکال بکر 3295

روی آب جوی فکر اندر روش ** نیست بی‏خاشاک محبوب و وحش‏

قشرها بر روی این آب روان ** از ثمار باغ غیبی شد دوان‏

قشرها را مغز اندر باغ جو ** ز انکه آب از باغ می‏آید به جو

گر نبینی رفتن آب حیات ** بنگر اندر جوی و این سیر نبات‏

آب چون انبه‏تر آید در گذر ** زو کند قشر صور زوتر گذر 3300

چون به غایت تیز شد این جو روان ** غم نپاید در ضمیر عارفان‏

چون به غایت ممتلی بود و شتاب ** پس نگنجید اندر او الا که آب‏

طعنه زدن بیگانه ای در شیخ و جواب گفتن مرید شیخ او را

آن یکی یک شیخ را تهمت نهاد ** کاو بد است و نیست بر راه رشاد

شارب خمر است و سالوس و خبیث ** مر مریدان را کجا باشد مغیث‏

آن یکی گفتش ادب را هوش دار ** خرد نبود این چنین ظن بر کبار 3305

دور از او و دور از آن اوصاف او ** که ز سیلی تیره گردد صاف او

این چنین بهتان منه بر اهل حق ** این خیال تست بر گردان ورق‏

این نباشد ور بود ای مرغ خاک ** بحر قلزم را ز مرداری چه باک‏

نیست دون القلتین و حوض خرد ** کی تواند قطره‏ایش از کار برد

آتش ابراهیم را نبود زیان ** هر که نمرودی است گو می‏ترس از آن‏ 3310

نفس نمرود است و عقل و جان خلیل ** روح در عین است و نفس اندر دلیل‏

این دلیل راه رهرو را بود ** کاو به هر دم در بیابان گم شود

واصلان را نیست جز چشم و چراغ ** از دلیل و راهشان باشد فراغ‏

گر دلیلی گفت آن مرد وصال ** گفت بهر فهم اصحاب جدال‏

بهر طفل نو پدر تی‏تی کند ** گر چه عقلش هندسه‏ی گیتی کند 3315

کم نگردد فضل استاد از علو ** گر الف چیزی ندارد گوید او

از پی تعلیم آن بسته دهن ** از زبان خود برون باید شدن‏

در زبان او بباید آمدن ** تا بیاموزد ز تو او علم و فن‏

پس همه خلقان چو طفلان وی‏اند ** لازم است این پیر را در وقت پند

کفر را حد است و اندازه بدان ** شیخ و نور شیخ را نبود کران‏ 3320

پیش بی‏حد هر چه محدود است لاست ** کل شی‏ء غیر وجه الله فناست‏

کفر و ایمان نیست آن جایی که اوست ** انکه او مغز است و این دو رنگ و پوست‏

این فناها پرده‏ی آن وجه گشت ** چون چراغ خفیه اندر زیر طشت‏

پس سر این تن حجاب آن سر است ** پیش آن سر این سر تن کافر است‏

کیست کافر غافل از ایمان شیخ ** چیست مرده بی‏خبر از جان شیخ‏ 3325

جان نباشد جز خبر در آزمون ** هر که را افزون خبر جانش فزون‏

جان ما از جان حیوان بیشتر ** از چه ز آن رو که فزون دارد خبر

پس فزون از جان ما جان ملک ** کاو منزه شد ز حس مشترک‏

و ز ملک جان خداوندان دل ** باشد افزون تو تحیر را بهل‏

ز آن سبب آدم بود مسجودشان ** جان او افزون‏تر است از بودشان‏ 3330

ور نه بهتر را سجود دون‏تری ** امر کردن هیچ نبود در خوری‏

کی پسندد عدل و لطف کردگار ** که گلی سجده کند در پیش خار

جان چو افزون شد گذشت از انتها ** شد مطیعش جان جمله‏ی چیزها

مرغ و ماهی و پری و آدمی ** ز انکه او بیش است و ایشان در کمی‏

ماهیان سوزنگر دلقش شوند ** سوزنان را رشته‏ها تابع بوند 3335

بقیه‏ی قصه‏ی ابراهیم ادهم بر لب آن دریا

چون نفاذ امر شیخ آن میر دید ** ز آمد ماهی شدش و جدی پدید

گفت اه ماهی ز پیران آگه است ** شه تنی را کاو لعین درگه است‏

ماهیان از پیر آگه ما بعید ** ما شقی زین دولت و ایشان سعید

سجده کرد و رفت گریان و خراب ** گشت دیوانه ز عشق فتح باب‏

پس تو ای ناشسته رو در چیستی ** در نزاع و در حسد با کیستی‏ 3340