گر شود بیمار دشمن با طبیب ** ور کند کودک عداوت با ادیب‏

در حقیقت ره زن جان خودند ** راه عقل و جان خود را خود زدند

گازری گر خشم گیرد ز آفتاب ** ماهیی گر خشم می‏گیرد ز آب‏ 800

تو یکی بنگر که را دارد زیان ** عاقبت که بود سیاه اختر از آن‏

گر ترا حق آفریند زشت رو ** هان مشو هم زشت رو هم زشت خو

ور برد کفشت مرو در سنگلاخ ** ور دو شاخ استت مشو تو چار شاخ‏

تو حسودی کز فلان من کمترم ** می‏فزاید کمتری در اخترم‏

خود حسد نقصان و عیبی دیگر است ** بلکه از جمله کمیها بدتر است‏ 805

آن بلیس از ننگ و عار کمتری ** خویش را افکند در صد ابتری‏

از حسد می‏خواست تا بالا بود ** خود چه بالا بلکه خون‏پالا بود

آن ابو جهل از محمد ننگ داشت ** وز حسد خود را به بالا می‏فراشت‏

بو الحکم نامش بد و بو جهل شد ** ای بسا اهل از حسد نااهل شد

من ندیدم در جهان جست و جو ** هیچ اهلیت به از خوی نکو 810

انبیا را واسطه ز آن کرد حق ** تا پدید آید حسدها در قلق‏

ز انکه کس را از خدا عاری نبود ** حاسد حق هیچ دیاری نبود

آن کسی کش مثل خود پنداشتی ** ز آن سبب با او حسد برداشتی‏

چون مقرر شد بزرگی رسول ** پس حسد ناید کسی را از قبول‏

پس به هر دوری ولیی قایم است ** تا قیامت آزمایش دایم است‏ 815

هر که را خوی نکو باشد برست ** هر کسی کاو شیشه دل باشد شکست‏

پس امام حی قایم آن ولی است ** خواه از نسل عمر خواه از علی است‏

مهدی و هادی وی است ای راه جو ** هم نهان و هم نشسته پیش رو

او چو نور است و خرد جبریل اوست ** و آن ولی کم از او قندیل اوست‏

و انکه زین قندیل کم مشکات ماست ** نور را در مرتبه ترتیبهاست‏ 820

ز انکه هفصد پرده دارد نور حق ** پرده‏های نور دان چندین طبق‏

از پس هر پرده قومی را مقام ** صف صف‏اند این پرده‏هاشان تا امام‏

اهل صف آخرین از ضعف خویش ** چشمشان طاقت ندارد نور بیش‏

و آن صف پیش از ضعیفی بصر ** تاب نارد روشنایی بیشتر

روشنیی کاو حیات اول است ** رنج جان و فتنه‏ی این احول است‏ 825

احولیها اندک اندک کم شود ** چون ز هفصد بگذرد او یم شود

آتشی کاصلاح آهن یا زر است ** کی صلاح آبی و سیب تر است‏

سیب و آبی خامیی دارد خفیف ** نه چو آهن تابشی خواهد لطیف‏

لیک آهن را لطیف آن شعله‏هاست ** کاو جذوب تابش آن اژدهاست‏

هست آن آهن فقیر سخت کش ** زیر پتک و آتش است او سرخ و خوش‏ 830

حاجب آتش بود بی‏واسطه ** در دل آتش رود بی‏رابطه‏

بی‏حجاب آب و فرزندان آب ** پختگی ز آتش نیابند و خطاب‏

واسطه دیگی بود یا تابه‏ای ** همچو پا را در روش پا تابه‏ای‏

یا مکانی در میان تا آن هوا ** می‏شود سوزان و می‏آرد بما

پس فقیر آن است کاو بی‏واسطه ست ** شعله‏ها را با وجودش رابطه ست‏ 835

پس دل عالم وی است ایرا که تن ** می‏رسد از واسطه‏ی این دل به فن‏

دل نباشد، تن چه داند گفت‏وگو ** دل نجوید، تن چه داند جستجو

پس نظرگاه شعاع آن آهن است ** پس نظرگاه خدا دل نی تن است‏

باز این دلهای جزوی چون تن است ** با دل صاحب دلی کاو معدن است‏

بس مثال و شرح خواهد این کلام ** لیک ترسم تا نلغزد وهم عام‏ 840

تا نگردد نیکویی ما بدی ** اینکه گفتم هم نبد جز بی‏خودی‏

پای کج را کفش کج بهتر بود ** مر گدا را دستگه بر در بود

امتحان پادشاه به آن دو غلام که نو خریده بود

پادشاهی دو غلام ارزان خرید ** با یکی ز آن دو سخن گفت و شنید

یافتش زیرک دل و شیرین جواب ** از لب شکر چه زاید شکر آب‏

آدمی مخفی است در زیر زبان ** این زبان پرده است بر درگاه جان‏ 845

چون که بادی پرده را در هم کشید ** سر صحن خانه شد بر ما پدید

کاندر آن خانه گهر یا گندم است ** گنج زر یا جمله مار و کژدم است‏