گر بخواب اندر سرت ببرید گاز ** هم سرت بر جاست و هم عمرت دراز
(And that), if the mortar of the Sky (Fortune) should pound them small a hundred times in this miry place (the material world),
گر ببینی خواب در خود را دو نیم ** تن‌درستی چون بخیزی نی سقیم
(Yet), since they had seen the origin of this (corporeal) composition, they were not afraid of the derivatives (which belong to the domain) of imagination.
حاصل اندر خواب نقصان بدن ** نیست باک و نه دوصد پاره شدن
This world is a dream—do not rest in (false) opinion; if in dream a hand go (be lost), ’tis no harm.
این جهان را که بصورت قایمست ** گفت پیغامبر که حلم نایمست1730
If in dream a pruning-fork has cut off your head, not only is your head (still) in its place but your life is (still) prolonged.
از ره تقلید تو کردی قبول ** سالکان این دیده پیدا بی رسول
If in dream you see yourself (cut) in two halves, you are sound in body when you rise, not sick.
روز در خوابی مگو کین خواب نیست ** سایه فرعست اصل جز مهتاب نیست
The sum (of the matter is this): in dreams it is no harm for the body to be maimed or to be torn into two hundred pieces.
خواب و بیداریت آن دان ای عضد ** که ببیند خفته کو در خواب شد
The Prophet said of this world, which is substantial in appearance, that it is the sleeper's dream.
او گمان برده که این دم خفته‌ام ** بی‌خبر زان کوست درخواب دوم
You have accepted this (statement) conventionally, (but) the travellers (on the mystic Way) have beheld this (truth) clairvoyantly, without (relation from) the Prophet.
هاون گردون اگر صد بارشان ** خرد کوبد اندرین گلزارشان1735
You are asleep in the daytime: do not say that this is not sleep. The shadow (reflexion) is derivative, the origin (of it) is naught but the moonlight.
اصل این ترکیب را چون دیده‌اند ** از فروع وهم کم ترسیده‌اند
Know, O comrade, that your sleep and waking (your life in this world) is as though a sleeper should dream that he has gone to sleep.
سایه‌ی خود را ز خود دانسته‌اند ** چابک و چست و گش و بر جسته‌اند
He thinks, “Now I am asleep,” (and is) unaware that he is (really) in the second sleep.
کوزه‌گر گر کوزه‌ای را بشکند ** چون بخواهد باز خود قایم کند
If the potter break a pot, he himself will restore it (to a perfect state) when he wishes.
کور را هر گام باشد ترس چاه ** با هزاران ترس می‌آید براه
The blind man at every step is afraid of (falling into) the pit: he walks on the road with a thousand fears;
مرد بینا دید عرض راه را ** پس بداند او مغاک و چاه را1740
(But) the seeing man has seen the width of the road, so he knows (all about) the hole and the pit;
پا و زانواش نلرزد هر دمی ** رو ترش کی دارد او از هر غمی
His legs and knees do not tremble at any time: how should he look sour because of any affliction?
خیز فرعونا که ما آن نیستیم ** که بهر بانگی و غولی بیستیم
“Arise, O Pharaoh (and do thy worst)! for we are not such (so deluded) as to stop at every cry and (every) ghoul.
خرقه‌ی ما را بدر دوزنده هست ** ورنه ما را خود برهنه‌تر به است
Rend our (bodily) mantle! There is One who will sew (it again); and if not, truly the more naked we are, the better for us.
بی لباس این خوب را اندر کنار ** خوش در آریم ای عدو نابکار
Without raiment we would fain clasp this Beauteous One to our bosoms, O enemy good-for-naught!
خوشتر از تجرید از تن وز مزاج ** نیست ای فرعون بی الهام گیج1745
There is nothing sweeter than to be stripped of the body and the (bodily) temperament, O stupid uninspired Pharaoh!”
حکایت استر پیش شتر کی من بسیار در رو می‌افتم و تو نمی‌افتی الا به نادر
How the mule related (his story) to the camel, saying, “I am often falling on my face, while thou fallest but seldom.”
گفت استر با شتر کای خوش رفیق ** در فراز و شیب و در راه دقیق
Said the mule to the camel, “O good friend, in hill and dale and in the obscure (difficult) track
تو نه آیی در سر و خوش می‌روی ** من همی‌آیم بسر در چون غوی
Thou dost not tumble on thy head but goest happily along, while I am tumbling on my head, like one who has lost his way.
من همی‌افتم برو در هر دمی ** خواه در خشکی و خواه اندر نمی
At every moment I am falling on my face, whether (it be) in a dry place or a wet.
این سبب را باز گو با من که چیست ** تا بدانم من که چون باید بزیست
Declare to me what is the cause of this, that I may know how I must live.”
گفت چشم من ز تو روشن‌ترست ** بعد از آن هم از بلندی ناظرست1750
He (the camel) said, “My eye is clearer than thine; furthermore, it is also looking from on high:
چون برآیم بر سرکوه بلند ** آخر عقبه ببینم هوشمند
When I come up to the top of a high hill, I regard attentively the end of the pass;
پس همه پستی و بالایی راه ** دیده‌ام را وا نماید هم اله
Then too God reveals to my eye all the lowness and loftiness of the way,
هر قدم من از سر بینش نهم ** از عثار و اوفتادن وا رهم
(So that) I take every step with (clear) sight and am delivered from stumbling and falling,
تو ببینی پیش خود یک دو سه گام ** دانه بینی و نبینی رنج دام
(Whereas) thou dost not see two or three steps in front of thee: thou seest the bait, but thou dost not see the pain of the snare.
یستوی الاعمی لدیکم والبصیر ** فی المقام و النزول والمسیر1755
Are the blind and the seeing equal before you (according to your opinion) in their abiding and their alighting and their journeying?”
چون جنین را در شکم حق جان دهد ** جذب اجزا در مزاج او نهد
When God gives a spirit to the embryo in the womb, He implants in its (the spirit's) temperament (the desire of) drawing particles together.
از خورش او جذب اجزا می‌کند ** تار و پود جسم خود را می‌تند
By means of food it draws the particles together and weaves the warp and woof of its body:
تا چهل سالش بجذب جزوها ** حق حریصش کرده باشد در نما
Till (the age of) forty years, God will have made it desirous of drawing particles together in (the process of) growth.
جذب اجزا روح را تعلیم کرد ** چون نداند جذب اجزا شاه فرد
The incomparable King taught the spirit to draw particles together: how should He (himself) not know how to draw particles together?
جامع این ذره‌ها خورشید بود ** بی غذا اجزات را داند ربود1760
The assembler of (all) these motes was the (Divine) Sun: He knows how to seize thy (bodily) particles (and draw them together again) without nutrition.
آن زمانی که در آیی تو ز خواب ** هوش و حس رفته را خواند شتاب
At the moment when thou emergest from sleep, He quickly recalls the departed consciousness and sensation.
تا بدانی کان ازو غایب نشد ** باز آید چون بفرماید که عد
To the end that thou mayst know that those (faculties) have not become absent from Him, they come back (to thee) when He commands them to return.
اجتماع اجزای خر عزیر علیه السلام بعد از پوسیدن باذن الله و درهم مرکب شدن پیش چشم عزیر علیه السلام
How by permission of God the particles of the ass of ‘Uzayr were assembled after putrefaction and recompounded before the eyes of ‘Uzayr.
هین عزیرا در نگر اندر خرت ** که بپوسیدست و ریزیده برت
“Hey, ‘Uzayr, look upon thine ass which hath rotted and crumbled beside thee.
پیش تو گرد آوریم اجزاش را ** آن سر و دم و دو گوش و پاش را
We will collect its parts in thy presence—its head and tail and ears and legs.”
دست نه و جزو برهم می‌نهد ** پاره‌ها را اجتماعی می‌دهد1765
There is no (visible) hand, and (yet) He is putting the parts together and giving a unitedness to the (scattered) pieces.
در نگر در صنعت پاره‌زنی ** کو همی‌دوزد کهن بی سوزنی
Consider the art of a Tailor who sews old rags (together) without a needle:
ریسمان و سوزنی نه وقت خرز ** آنچنان دوزد که پیدا نیست درز
No thread or needle at the time of sewing; He sews in such wise that no seam is visible.
چشم بگشا حشر را پیدا ببین ** تا نماند شبهه‌ات در یوم دین
“Open thine eyes and behold the resurrection plainly, that there may not remain in thee doubt concerning the Day of Judgement,
تا ببینی جامعی‌ام را تمام ** تا نلرزی وقت مردن ز اهتمام
And that thou mayst behold My unitive power entire, so that at the time of death thou wilt not tremble with anxiety,
همچنانک وقت خفتن آمنی ** از فوات جمله حسهای تنی1770
Even as at the time of sleep thou art secure from (hast no fear of) the passing of all the bodily senses:
بر حواس خود نلرزی وقت خواب ** گرچه می‌گردد پریشان و خراب
At the time of sleep thou dost not tremble for thy senses, though they become scattered and ruined.”
جزع ناکردن شیخی بر مرگ فرزندان خود
How a certain Shaykh showed no grief at the death of his sons.
بود شیخی رهنمایی پیش ازین ** آسمانی شمع بر روی زمین
Formerly there was a Shaykh, a (spiritual) Director, a heavenly Candle on the face of the earth,
چون پیمبر درمیان امتان ** در گشای روضه‌ی دار الجنان
One like a prophet amongst religious communities, an opener of the door of the garden of Paradise.
گفت پیغامبر که شیخ رفته پیش ** چون نبی باشد میان قوم خویش
The Prophet said that a Shaykh who has gone forward (to perfection) is like a prophet amidst his people.
یک صباحی گفتش اهل بیت او ** سخت‌دل چونی بگو ای نیک‌خو1775
One morning his family said to him, “Tell us, O man of good disposition, how art thou (so) hard-hearted?
ماز مرگ و هجر فرزندان تو ** نوحه می‌داریم با پشت دوتو
We with backs (bent) double are mourning for the death and loss of thy sons;