همچنین سوراخهای دیگرت ** می‌کشاند آب فهم مضمرت

گر ز دریا آب را بیرون کنی ** بی عوض آن بحر را هامون کنی

بیگهست ار نه بگویم حال را ** مدخل اعواض را و ابدال را 2105

کان عوضها و آن بدلها بحر را ** از کجا آید ز بعد خرجها

صد هزاران جانور زو می‌خورند ** ابرها هم از برونش می‌برند

باز دریا آن عوضها می‌کشد ** از کجا دانند اصحاب رشد

قصه‌ها آغاز کردیم از شتاب ** ماند بی مخلص درون این کتاب

ای ضیاء الحق حسام الدین راد ** که فلک و ارکان چو تو شاهی نزاد 2110

تو بنادر آمدی در جان و دل ** ای دل و جان از قدوم تو خجل

چند کردم مدح قوم ما مضی ** قصد من زانها تو بودی ز اقتضا

خانه‌ی خود را شناسد خود دعا ** تو بنام هر که خواهی کن ثنا

بهر کتمان مدیح از نا محل ** حق نهادست این حکایات و مثل

گر چه آن مدح از تو هم آمد خجل ** لیک بپذیرد خدا جهد المقل 2115

حق پذیرد کسره‌ای دارد معاف ** کز دو دیده‌ی کور دو قطره کفاف

مرغ و ماهی داند آن ابهام را ** که ستودم مجمل این خوش‌نام را

تا برو آه حسودان کم وزد ** تا خیالش را به دندان کم گزد

خود خیالش را کجا یابد حسود ** در وثاق موش طوطی کی غنود

آن خیال او بود از احتیال ** موی ابروی ویست آن نه هلال 2120

مدح تو گویم برون از پنج و هفت ** بر نویس اکنون دقوقی پیش رفت

پیش رفتن دقوقی به امامت آن قوم

در تحیات و سلام الصالحین ** مدح جمله‌ی انبیا آمد عجین

مدحها شد جملگی آمیخته ** کوزه‌ها در یک لگن در ریخته

زانک خود ممدوح جز یک بیش نیست ** کیشها زین روی جز یک کیش نیست

دان که هر مدحی بنور حق رود ** بر صور و اشخاص عاریت بود 2125

مدحها جز مستحق را کی کنند ** لیک بر پنداشت گم‌ره می‌شوند

همچو نوری تافته بر حایطی ** حایط آن انوار را چون رابطی

لاجرم چون سایه سوی اصل راند ** ضال مه گم کرد و ز استایش بماند

یا ز چاهی عکس ماهی وا نمود ** سر بچه در کرد و آن را می‌ستود

در حقیقت مادح ماهست او ** گرچه جهل او بعکسش کرد رو 2130

مدح او مه‌راست نه آن عکس را ** کفر شد آن چون غلط شد ماجرا

کز شقاوت گشت گم‌ره آن دلیر ** مه به بالا بود و او پنداشت زیر

زین بتان خلقان پریشان می‌شوند ** شهوت رانده پشیمان می‌شوند

زآنک شهوت با خیالی رانده است ** وز حقیقت دورتر وا مانده است

با خیالی میل تو چون پر بود ** تا بدان پر بر حقیقت بر شود 2135

چون براندی شهوتی پرت بریخت ** لنگ گشتی و آن خیال از تو گریخت

پر نگه دار و چنین شهوت مران ** تا پر میلت برد سوی جنان

خلق پندارند عشرت می‌کنند ** بر خیالی پر خود بر می‌کنند

وام‌دار شرح این نکته شدم ** مهلتم ده معسرم زان تن زدم

اقتدا کردن قوم از پس دقوقی

پیش در شد آن دقوقی در نماز ** قوم همچون اطلس آمد او طراز 2140

اقتدا کردند آن شاهان قطار ** در پی آن مقتدای نامدار

چونک با تکبیرها مقرون شدند ** همچو قربان از جهان بیرون شدند

معنی تکبیر اینست ای امام ** کای خدا پیش تو ما قربان شدیم

وقت ذبح الله اکبر می‌کنی ** همچنین در ذبح نفس کشتنی

تن چو اسمعیل و جان همچون خلیل ** کرد جان تکبیر بر جسم نبیل 2145

گشت کشته تن ز شهوتها و آز ** شد به بسم الله بسمل در نماز

چون قیامت پیش حق صفها زده ** در حساب و در مناجات آمده

ایستاده پیش یزدان اشک‌ریز ** بر مثال راست‌خیز رستخیز

حق همی‌گوید چه آوردی مرا ** اندرین مهلت که دادم من ترا

عمر خود را در چه پایان برده‌ای ** قوت و قوت در چه فانی کرده‌ای 2150

گوهر دیده کجا فرسوده‌ای ** پنج حس را در کجا پالوده‌ای

چشم و هوش و گوش و گوهرهای عرش ** خرج کردی چه خریدی تو ز فرش