و آن قوی‌تر زان همه کین دایمست ** زندگی بخشی که سرمد قایمست

جان جمله‌ی معجزات اینست خود ** کو ببخشد مرده را جان ابد

کشته شد ظالم جهانی زنده شد ** هر یکی از نو خدا را بنده شد

بیان آنک نفس آدمی بجای آن خونیست کی مدعی گاو گشته بود و آن گاو کشنده عقلست و داود حقست یا شیخ کی نایب حق است کی بقوت و یاری او تواند ظالم را کشتن و توانگر شدن به روزی بی‌کسب و بی‌حساب

نفس خود را کش جهانی را زنده کن ** خواجه را کشتست او را بنده کن

مدعی گاو نفس تست هین ** خویشتن را خواجه کردست و مهین 2505

آن کشنده‌ی گاو عقل تست رو ** بر کشنده گاو تن منکر مشو

عقل اسیرست و همی خواهد ز حق ** روزیی بی رنج و نعمت بر طبق

روزی بی رنج او موقوف چیست ** آنک بکشد گاو را کاصل بدیست

نفس گوید چون کشی تو گاو من ** زانک گاو نفس باشد نقش تن

خواجه‌زاده‌ی عقل مانده بی‌نوا ** نفس خونی خواجه گشت و پیشوا 2510

روزی بی‌رنج می‌دانی که چیست ** قوت ارواحست و ارزاق نبیست

لیک موقوفست بر قربان گاو ** گنج اندر گاو دان ای کنج‌کاو

دوش چیزی خورده‌ام ور نه تمام ** دادمی در دست فهم تو زمام

دوش چیزی خورده‌ام افسانه است ** هرچه می‌آید ز پنهان خانه است

چشم بر اسباب از چه دوختیم ** گر ز خوش‌چشمان کرشم آموختیم 2515

هست بر اسباب اسبابی دگر ** در سبب منگر در آن افکن نظر

انبیا در قطع اسباب آمدند ** معجزات خویش بر کیوان زدند

بی‌سبب مر بحر را بشکافتند ** بی زراعت چاش گندم یافتند

ریگها هم آرد شد از سعیشان ** پشم بز ابریشم آمد کش‌کشان

جمله قرآن هست در قطع سبب ** عز درویش و هلاک بولهب 2520

مرغ بابیلی دو سه سنگ افکند ** لشکر زفت حبش را بشکند

پیل را سوراخ سوراخ افکند ** سنگ مرغی کو به بالا پر زند

دم گاو کشته بر مقتول زن ** تا شود زنده همان دم در کفن

حلق‌ببریده جهد از جای خویش ** خون خود جوید ز خون‌پالای خویش

همچنین ز آغاز قرآن تا تمام ** رفض اسبابست و علت والسلام 2525

کشف این نه از عقل کارافزا شود ** بندگی کن تا ترا پیداشود

بند معقولات آمد فلسفی ** شهسوار عقل عقل آمد صفی

عقل عقلت مغز و عقل تست پوست ** معده‌ی حیوان همیشه پوست‌جوست

مغزجوی از پوست دارد صد ملال ** مغز نغزان را حلال آمد حلال

چونک قشر عقل صد برهان دهد ** عقل کل کی گام بی ایقان نهد 2530

عقل دفترها کند یکسر سیاه ** عقل عقل آفاق دارد پر ز ماه

از سیاهی و سپیدی فارغست ** نور ماهش بر دل و جان بازغست

این سیاه و این سپید ار قدر یافت ** زان شب قدرست کاختروار تافت

قیمت همیان و کیسه از زرست ** بی ز زر همیان و کیسه ابترست

همچنانک قدر تن از جان بود ** قدر جان از پرتو جانان بود 2535

گر بدی جان زنده بی پرتو کنون ** هیچ گفتی کافران را میتون

هین بگو که ناطقه جو می‌کند ** تا به قرنی بعد ما آبی رسد

گرچه هر قرنی سخن‌آری بود ** لیک گفت سالفان یاری بود

نه که هم توریت و انجیل و زبور ** شد گواه صدق قرآن ای شکور

روزی بی‌رنج جو و بی‌حساب ** کز بهشتت آورد جبریل سیب 2540

بلک رزقی از خداوند بهشت ** بی‌صداع باغبان بی رنج کشت

زانک نفع نان در آن نان داد اوست ** بدهدت آن نفع بی توسیط پوست

ذوق پنهان نقش نان چون سفره‌ایست ** نان بی سفره ولی را بهره‌ایست

رزق جانی کی بری با سعی و جست ** جز به عدل شیخ کو داود تست

نفس چون با شیخ بیند کام تو ** از بن دندان شود او رام تو 2545

صاحب آن گاو رام آنگاه شد ** کز دم داود او آگاه شد

عقل گاهی غالب آید در شکار ** برسگ نفست که باشد شیخ یار

نفس اژدرهاست با صد زور و فن ** روی شیخ او را زمرد دیده کن

گر تو صاحب گاو را خواهی زبون ** چون خران سیخش کن آن سو ای حرون

چون به نزدیک ولی الله شود ** آن زبان صد گزش کوته شود 2550