ورنه منتان کور گردانم ستم ** گفتم از گردن برون انداختم

ورنه منتان کور گردانم ستم ** گفتم از گردن برون انداختم 2745

ترک این چشمه بگویید و روید ** تا ز زخم تیغ مه آمن شوید

نک نشان آنست کاندر چشمه ماه ** مضطرب گردد ز پیل آب‌خواه

آن فلان شب حاضر آ ای شاه‌پیل ** تا درون چشمه یابی زین دلیل

چونک هفت و هشت از مه بگذرید ** شاه‌پیل آمد ز چشمه می‌چرید

چونک زد خرطوم پیل آن شب درآب ** مضطرب شد آب ومه کرد اضطراب 2750

پیل باور کرد از وی آن خطاب ** چون درون چشمه مه کرد اضطراب

مانه زان پیلان گولیم ای گروه ** که اضطراب ماه آردمان شکوه

انبیا گفتند آوه پند جان ** سخت‌تر کرد ای سفیهان بندتان

جواب گفتن انبیا طعن ایشان را و مثل زدن ایشان را

ای دریغا که دوا در رنجتان ** گشت زهر قهر جان آهنجتان

ظلمت افزود این چراغ آن چشم را ** چون خدا بگماشت پرده‌ی خشم را 2755

چه رئیسی جست خواهیم از شما ** که ریاستمان فزونست از سما

چه شرف یابد ز کشتی بحر در ** خاصه کشتیی ز سرگین گشته پر

ای دریغ آن دیده‌ی کور و کبود ** آفتابی اندرو ذره نمود

ز آدمی که بود بی مثل و ندید ** دیده ابلیس جز طینی ندید

چشم دیوانه بهارش دی نمود ** زان طرف جنبید کو را خانه بود 2760

ای بسا دولت که آید گاه گاه ** پیش بی‌دولت بگردد او ز راه

ای بسا معشوق کاید ناشناخت ** پیش بدبختی نداند عشق باخت

این غلط‌ده دیده را حرمان ماست ** وین مقلب قلب را س القضاست

چون بت سنگین شما را قبله شد ** لعنت و کوری شما را ظله شد

چون بشاید سنگتان انباز حق ** چون نشاید عقل و جان همراز حق 2765

پشه‌ی مرده هما را شد شریک ** چون نشاید زنده همراز ملیک

یا مگر مرده تراشیده‌ی شماست ** پشه‌ی زنده تراشیده‌ی خداست

عاشق خویشید و صنعت‌کرد خویش ** دم ماران را سر مارست کیش

نه در آن دم دولتی و نعمتی ** نه در آن سر راحتی و لذتی

گرد سر گردان بود آن دم مار ** لایق‌اند و درخورند آن هر دو یار 2770

آنچنان گوید حکیم غزنوی ** در الهی‌نامه گر خوش بشنوی

کم فضولی کن تو در حکم قدر ** درخور آمد شخص خر با گوش خر

شد مناسب عضوها و ابدانها ** شد مناسب وصفها با جانها

وصف هر جانی تناسب باشدش ** بی گمان با جان که حق بتراشدش

چون صفت با جان قرین کردست او ** پس مناسب دانش همچون چشم و رو 2775

شد مناسب وصفها در خوب و زشت ** شد مناسب حرفها که حق نبشت

دیده و دل هست بین اصبعین ** چون قلم در دست کاتب ای حسین

اصبع لطفست و قهر و در میان ** کلک دل با قبض و بسطی زین بنان

ای قلم بنگر گر اجلالیستی ** که میان اصبعین کیستی

جمله قصد و جنبشت زین اصبعست ** فرق تو بر چار راه مجمعست 2780

این حروف حالهات از نسخ اوست ** عزم و فسخت هم ز عزم و فسخ اوست

جز نیاز و جز تضرع راه نیست ** زین تقلب هر قلم آگاه نیست

این قلم داند ولی بر قدر خود ** قدر خود پیدا کند در نیک و بد

آنچ در خرگوش و پیل آویختند ** تا ازل را با حیل آمیختند

بیان آنک هر کس را نرسد مثل آوردن خاصه در کار الهی

کی رسدتان این مثلها ساختن ** سوی آن درگاه پاک انداختن 2785

آن مثل آوردن آن حضرتست ** که بعلم سر و جهر او آیتست

تو چه دانی سر چیزی تا تو کل ** یا به زلفی یا به رخ آری مثل

موسیی آن را عصا دید و نبود ** اژدها بد سر او لب می‌گشود

چون چنان شاهی نداند سر چوب ** تو چه دانی سر این دام و حبوب

چون غلط شد چشم موسی در مثل ** چون کند موشی فضولی مدخل 2790

آن مثالت را چو اژدرها کند ** تا به پاسخ جزو جزوت بر کند

این مثال آورد ابلیس لعین ** تا که شد ملعون حق تا یوم دین

این مثال آورد قارون از لجاج ** تا فرو شد در زمین با تخت و تاج

این مثالت را چو زاغ و بوم دان ** که ازیشان پست شد صد خاندان

مثلها زدن قوم نوح باستهزا در زمان کشتی ساختن