نیست شرح این سخن را منتهی ** پاره‌ای گفتم بدانی پاره‌ها

جمله عالم آکل و ماکول دان ** باقیان را مقبل و مقبول دان 30

این جهان و ساکنانش منتشر ** وان جهان و سالکانش مستمر

این جهان و عاشقانش منقطع ** اهل آن عالم مخلد مجتمع

پس کریم آنست کو خود را دهد ** آب حیوانی که ماند تا ابد

باقیات الصالحات آمد کریم ** رسته از صد آفت و اخطار و بیم

گر هزارانند یک کس بیش نیست ** چون خیالاتی عدد اندیش نیست 35

آکل و ماکول را حلقست و نای ** غالب و مغلوب را عقلست و رای

حلق بخشید او عصای عدل را ** خورد آن چندان عصا و حبل را

واندرو افزون نشد زان جمله اکل ** زانک حیوانی نبودش اکل و شکل

مر یقین را چون عصا هم حلق داد ** تا بخورد او هر خیالی را که زاد

پس معانی را چو اعیان حلقهاست ** رازق حلق معانی هم خداست 40

پس ز مه تا ماهی هیچ از خلق نیست ** که بجذب مایه او را حلق نیست

حلق جان از فکر تن خالی شود ** آنگهان روزیش اجلالی شود

شرط تبدیل مزاج آمد بدان ** کز مزاج بد بود مرگ بدان

چون مزاج آدمی گل‌خوار شد ** زرد و بدرنگ و سقیم و خوار شد

چون مزاج زشت او تبدیل یافت ** رفت زشتی از رخش چون شمع تافت 45

دایه‌ای کو طفل شیرآموز را ** تا بنعمت خوش کند پدفوز را

گر ببندد راه آن پستان برو ** برگشاید راه صد بستان برو

زانک پستان شد حجاب آن ضعیف ** از هزاران نعمت و خوان و رغیف

پس حیات ماست موقوف فطام ** اندک اندک جهد کن تم الکلام

ون جنین بد آدمی بد خون غذا ** از نجس پاکی برد مومن کذا 50

از فطام خون غذااش شیر شد ** وز فطام شیر لقمه‌گیر شد

وز فطام لقمه لقمانی شود ** طالب اشکار پنهانی شود

گر جنین را کس بگفتی در رحم ** هست بیرون عالمی بس منتظم

یک زمینی خرمی با عرض و طول ** اندرو صد نعمت و چندین اکول

کوهها و بحرها و دشتها ** بوستانها باغها و کشتها 55

آسمانی بس بلند و پر ضیا ** آفتاب و ماهتاب و صد سها

از جنوب و از شمال و از دبور ** باغها دارد عروسیها و سور

در صفت ناید عجایبهای آن ** تو درین ظلمت چه‌ای در امتحان

خون خوری در چارمیخ تنگنا ** در میان حبس و انجاس و عنا

او بحکم حال خود منکر بدی ** زین رسالت معرض و کافر شدی 60

کین محالست و فریبست و غرور ** زانک تصویری ندارد وهم کور

جنس چیزی چون ندید ادراک او ** نشنود ادراک منکرناک او

همچنانک خلق عام اندر جهان ** زان جهان ابدال می‌گویندشان

کین جهان چاهیست بس تاریک و تنگ ** هست بیرون عالمی بی بو و رنگ

هیچ در گوش کسی زیشان نرفت ** کین طمع آمد حجاب ژرف و زفت 65

گوش را بندد طمع از استماع ** چشم را بندد غرض از اطلاع

همچنانک آن جنین را طمع خون ** کان غذای اوست در اوطان دون

از حدیث این جهان محجوب کرد ** غیر خون او می‌نداند چاشت خورد

قصه‌ی خورندگان پیل‌بچه از حرص و ترک نصیحت ناصح

آن شنیدی تو که در هندوستان ** دید دانایی گروهی دوستان

گرسنه مانده شده بی‌برگ و عور ** می‌رسیدند از سفر از راه دور 70

مهر داناییش جوشید و بگفت ** خوش سلامیشان و چون گلبن شکفت

گفت دانم کز تجوع وز خلا ** جمع آمد رنجتان زین کربلا

لیک الله الله ای قوم جلیل ** تا نباشد خوردتان فرزند پیل

پیل هست این سو که اکنون می‌روید ** پیل‌زاده مشکرید و بشنوید

پیل‌بچگانند اندر راهتان ** صید ایشان هست بس دلخواهتان 75

بس ضعیف‌اند و لطیف و بس سمین ** لیک مادر هست طالب در کمین

از پی فرزند صد فرسنگ راه ** او بگردد در حنین و آه آه

آتش و دود آید از خرطوم او ** الحذر زان کودک مرحوم او