English    Türkçe    فارسی   

3
411-460

  • صبح نزدیکست خامش کم خروش ** من همی‌کوشم پی تو تو مکوش
  • The dawn is near. Hush, do not wail! I am striving for thee, do not thou strive.”
  • بقیه‌ی داستان رفتن خواجه به دعوت روستایی سوی ده
  • The rest of the Story of the Khwaja’s going to the village on the invitation of the countryman.
  • شد ز حد هین باز گرد ای یار گرد ** روستایی خواجه را بین خانه برد
  • It (this digression) has passed beyond bounds: return, O valiant friend. The countryman, mark you, took the Khwaja to his house.
  • قصه‌ی اهل سبا یک گوشه نه ** آن بگو کان خواجه چون آمد به ده
  • Put aside the story of the people of Saba: tell how the Khwaja came to the village.
  • روستایی در تملق شیوه کرد ** تا که حزم خواجه را کالیوه کرد
  • The countryman used blandishments in ingratiating himself, until he made the Khwaja’s prudence crazy.
  • از پیام اندر پیام او خیره شد ** تا زلال حزم خواجه تیره شد 415
  • He ( the Khwaja) was distracted by message upon message, till the clear water of his prudence became turbid.
  • هم ازینجا کودکانش در پسند ** نرتع و نلعب بشادی می‌زدند
  • On the same side his children in approval (of the country-man’s invitation) were joyously striking up “Let us frolic and play,”
  • همچو یوسف کش ز تقدیر عجب ** نرتع و نلعب ببرد از ظل آب
  • Like Joseph, whom by the wondrous (act of Divine) predestination (the words). “Let us frolic and play” carried off from his father’s shadow (protection).
  • آن نه بازی بلک جانبازیست آن ** حیله و مکر و دغاسازیست آن
  • That is not (joyful) play; nay, ‘tis play with one’s life, ‘tis cunning and deceit and contrivance of fraud.
  • هرچه از یارت جدا اندازد آن ** مشنو آن را کان زیان دارد زیان
  • Whatsoever would fling you asunder from the Friend, do not listen to it, for it holds loss, loss.
  • گر بود آن سود صد در صد مگیر ** بهر زر مگسل ز گنجور ای فقیر 420
  • (Even) if the gain be a hundred hundredfold, do not accept it: do not, for the sake of the gold, break with the dervish (who is) the treasurer (of the Divine bounty)!
  • این شنو که چند یزدان زجر کرد ** گفت اصحاب نبی را گرم و سرد
  • Hear how many a rebuke, hot and cold (kindly and severe), God addressed to the Companions of the Prophet,
  • زانک بر بانگ دهل در سال تنگ ** جمعه را کردند باطل بی درنگ
  • Because, in a year of distress (famine), at the sound of the drum they (quitted) without tarrying (and) made void the Friday congregation,
  • تا نباید دیگران ارزان خرند ** زان جلب صرفه ز ما ایشان برند
  • “Lest” (so they said) “others should buy cheap and get the advantage over us in respect of those imported goods.”
  • ماند پیغامبر بخلوت در نماز ** با دو سه درویش ثابت پر نیاز
  • The Prophet was left alone in prayer with two or three poor men firm (in their faith) and full of supplication.
  • گفت طبل و لهو و بازرگانیی ** چونتان ببرید از ربانیی 425
  • He (God) said, “How did the drum and the pastime and a trading affair sunder you from a man of God?
  • قد فضضتم نحو قمح هائما ** ثم خلیتم نبیا قائما
  • Ye have dispersed (and run) madly towards the wheat, and left a Prophet standing (in prayer).
  • بهر گندم تخم باطل کاشتید ** و آن رسول حق را بگذاشتید
  • On account of the wheat ye sowed the seed of vanity and forsook that Messenger of God.
  • صحبت او خیر من لهوست و مال ** بین کرا بگذاشتی چشمی بمال
  • Companionship with him is better that pastime and riches: (look and ) see whom thou hast forsaken, rub an eye!
  • خود نشد حرص شما را این یقین ** که منم رزاق و خیر الرازقین
  • Verily, to your greed did not this become certain, that I am the Provider and the best of them that provide?”
  • آنک گندم را ز خود روزی دهد ** کی توکلهات را ضایع نهد 430
  • He that giveth sustenance from Himself unto the wheat, how should He let thy acts of trust (in Him) be wasted?
  • از پی گندم جدا گشتی از آن ** که فرستادست گندم ز آسمان
  • For the sake of wheat thou hast become parted from Him who hath sent the wheat from Heaven.
  • دعوت باز بطان را از آب به صحرا
  • How the falcon invited the ducks to come from the water to the plain.
  • باز گوید بط را کز آب خیز ** تا ببینی دشتها را قندریز
  • Says the falcon to the duck, “Arise from the water, that thou mayst see the plains diffusing sweetness,”
  • بط عاقل گویدش ای باز دور ** آب ما را حصن و امنست و سرور
  • (But) the wise duck says to him, “Away, O falcon! The water is our stronghold and safety and joy.”
  • دیو چون باز آمد ای بطان شتاب ** هین به بیرون کم روید از حصن آب
  • The Devil is like the falcon. O ducks, make haste (to guard yourselves)! Beware, do not come out of your stronghold, the water.
  • باز را گویند رو رو باز گرد ** از سر ما دست دار ای پای‌مرد 435
  • They (the ducks) say to the falcon, “Begone, begone! Turn back and keep the hand off our heads, O kind friend!
  • ما بری از دعوتت دعوت ترا ** ما ننوشیم این دم تو کافرا
  • We are quit of thy invitation: (keep) the invitation for thyself: we will not listen to these words of thine, O infidel!
  • حصن ما را قند و قندستان ترا ** من نخواهم هدیه‌ات بستان ترا
  • The stronghold (the water) is (enough) for us: let the sugar and sugar-fields be thine! I do not desire thy gift: take it for thyself!
  • چونک جان باشد نیاید لوت کم ** چونک لشکر هست کم ناید علم
  • Whilst there is life (in the body), food will not fail; when there is an army, banners will not fail.”
  • خواجه‌ی حازم بسی عذر آورید ** بس بهانه کرد با دیو مرید
  • The prudent Khwája offered many an excuse and made many a pretext to the (countryman who resembled the) obstinate Devil.
  • گفت این دم کارها دارم مهم ** گر بیایم آن نگردد منتظم 440
  • “At this moment,” said he, “I have serious matters (in hand); if I come (to visit you), they will not be set in order.
  • شاه کار نازکم فرموده است ** ز انتظارم شاه شب نغنوده است
  • The King has charged me with a delicate affair, and because of (anxiously) expecting me he has not slept during the night.
  • من نیارم ترک امر شاه کرد ** من نتانم شد بر شه روی‌زرد
  • I dare not neglect the King's command, I cannot fall into disgrace with the King.
  • هر صباح و هر مسا سرهنگ خاص ** می‌رسد از من همی‌جوید مناص
  • Every morning and evening a special officer arrives and requests of me (desires me to provide) a means of escape (from the difficulty).
  • تو روا داری که آیم سوی ده ** تا در ابرو افکند سلطان گره
  • Do you deem it right that I should go into the country, with the result that the King would knit his brows (in wrath)?
  • بعد از آن درمان خشمش چون کنم ** زنده خود را زین مگر مدفون کنم 445
  • How should I heal (assuage) his anger after that? Surely, by this (offence) I should bury myself alive.”
  • زین نمط او صد بهانه باز گفت ** حیله‌ها با حکم حق نفتاد جفت
  • He related a hundred pretexts of this sort, (but his) expedients did not coincide with God's decree.
  • گر شود ذرات عالم حیله‌پیچ ** با قضای آسمان هیچند هیچ
  • If (all) the atoms of the world contrive expedients, they are naught, naught, against the ordinance of Heaven.
  • چون گریزد این زمین از آسمان ** چون کند او خویش را از وی نهان
  • How shall this earth flee from Heaven, how shall it conceal itself from it?
  • هرچه آید ز آسمان سوی زمین ** نه مفر دارد نه چاره نه کمین
  • Whatsoever may come from Heaven to the earth, it (the earth) has no refuge or device or hiding-place.
  • آتش ار خورشید می‌بارد برو ** او بپیش آتشش بنهاده رو 450
  • Is fire from the sun raining upon it, it has laid its face (low) before his fire;
  • ور همی طوفان کند باران برو ** شهرها را می‌کند ویران برو
  • And if the rain is making a flood upon it and devastating the cities upon it,
  • او شده تسلیم او ایوب‌وار ** که اسیرم هرچه می‌خواهی ببار
  • It (the earth) has become resigned to it (Heaven), like Job, saying, “I am captive: bring (on me) whatever thou wilt.”
  • ای که جزو این زمینی سر مکش ** چونک بینی حکم یزدان در مکش
  • O thou who art a part of this earth, do not lift up thy head (in rebellion); when thou seest the decree of God, do not withdraw (from it disobediently).
  • چون خلقناکم شنودی من تراب ** خاک باشی جست از تو رو متاب
  • Since thou hast heard “We created thee of dust,” (know that) He (God) hath required thee to be (humble and submissive as) dust: do not avert thy face (from Him).
  • بین که اندر خاک تخمی کاشتم ** کرد خاکی و منش افراشتم 455
  • (God saith), “Mark how I have sown a seed in the earth: thou art dust of the earth, and I have raised it aloft.
  • حمله‌ی دیگر تو خاکی پیشه گیر ** تا کنم بر جمله میرانت امیر
  • Do thou once more adopt the practice of earthiness (self-abasement), that I may make thee prince over all princes.”
  • آب از بالا به پستی در رود ** آنگه از پستی به بالا بر رود
  • Water goes from above to below; then from below it goes up above.
  • گندم از بالا بزیر خاک شد ** بعد از آن او خوشه و چالاک شد
  • The wheat went beneath the earth from above; afterwards it became ears of corn and sprang up quickly.
  • دانه‌ی هر میوه آمد در زمین ** بعد از آن سرها بر آورد از دفین
  • The seed of every fruit entered into the earth; afterwards it raised up heads (shoots) from the buried (root).
  • اصل نعمتها ز گردون تا بخاک ** زیر آمد شد غذای جان پاک 460
  • The source of (all) blessings descended from Heaven to the earth and became the nutriment of the pure (vital) spirit.