تیزچشم آمد خرد بینای پیش ** که خدایش سرمه کرد از کحل خویش

تیزچشم آمد خرد بینای پیش ** که خدایش سرمه کرد از کحل خویش 4570

گفت پیغامبر که هستند از فنون ** اهل جنت در خصومتها زبون

از کمال حزم و س الظن خویش ** نه ز نقص و بد دلی و ضعف کیش

در فره دادن شنیده در کمون ** حکمت لولا رجال مومنون

دست‌کوتاهی ز کفار لعین ** فرض شد بهر خلاص مومنین

قصه‌ی عهد حدیبیه بخوان ** کف ایدیکم تمامت زان بدان 4575

نیز اندر غالبی هم خویش را ** دید او مغلوب دام کبریا

زان نمی‌خندم من از زنجیرتان ** که بکردم ناگهان شبگیرتان

زان همی‌خندم که با زنجیر و غل ** می‌کشمتان سوی سروستان و گل

ای عجب کز آتش بی‌زینهار ** بسته می‌آریمتان تا سبزه‌زار

از سوی دوزخ به زنجیر گران ** می‌کشمتان تا بهشت جاودان 4580

هر مقلد را درین ره نیک و بد ** همچنان بسته به حضرت می‌کشد

جمله در زنجیر بیم و ابتلا ** می‌روند این ره بغیر اولیا

می‌کشند این راه را بیگاروار ** جز کسانی واقف از اسرار کار

جهد کن تا نور تو رخشان شود ** تا سلوک و خدمتت آسان شود

کودکان را می‌بری مکتب به زور ** زانک هستند از فواید چشم‌کور 4585

چون شود واقف به مکتب می‌دود ** جانش از رفتن شکفته می‌شود

می‌رود کودک به مکتب پیچ پیچ ** چون ندید از مزد کار خویش هیچ

چون کند در کیسه دانگی دست‌مزد ** آنگهان بی‌خواب گردد شب چو دزد

جهد کن تا مزد طاعت در رسد ** بر مطیعان آنگهت آید حسد

ائتیا کرها مقلد گشته را ** ائتیا طوعا صفا بسرشته را 4590

این محب حق ز بهر علتی ** و آن دگر را بی غرض خود خلتی

این محب دایه لیک از بهر شیر ** و آن دگر دل داده بهر این ستیر

طفل را از حسن او آگاه نه ** غیر شیر او را ازو دلخواه نه

و آن دگر خود عاشق دایه بود ** بی غرض در عشق یک‌رایه بود

پس محب حق باومید و بترس ** دفتر تقلید می‌خواند بدرس 4595

و آن محب حق ز بهر حق کجاست ** که ز اغراض و ز علتها جداست

گر چنین و گر چنان چون طالبست ** جذب حق او را سوی حق جاذبست

گر محب حق بود لغیره ** کی ینال دائما من خیره

یا محب حق بود لعینه ** لاسواه خائفا من بینه

هر دو را این جست و جوها زان سریست ** این گرفتاری دل زان دلبریست 4600

جذب معشوق عاشق را من حیث لا یعمله العاشق و لا یرجوه و لا یخطر بباله و لا یظهر من ذلک الجذب اثر فی العاشق الا الخوف الممزوج بالیاس مع دوام الطلب

آمدیم اینجا که در صدر جهان ** گر نبودی جذب آن عاشق نهان

ناشکیباکی بدی او از فراق ** کی دوان باز آمدی سوی وثاق

میل معشوقان نهانست و ستیر ** میل عاشق با دو صد طبل و نفیر

یک حکایت هست اینجا ز اعتبار ** لیک عاجز شد بخاری ز انتظار

ترک آن کردیم کو در جست و جوست ** تاکه پیش از مرگ بیند روی دوست 4605

تا رهد از مرگ تا یابد نجات ** زانک دید دوستست آب حیات

هر که دید او نباشد دفع مرگ ** دوست نبود که نه میوه‌ستش نه برگ

کار آن کارست ای مشتاق مست ** کاندر آن کار ار رسد مرگت خوشست

شد نشان صدق ایمان ای جوان ** آنک آید خوش ترا مرگ اندر آن

گر نشد ایمان تو ای جان چنین ** نیست کامل رو بجو اکمال دین 4610

هر که اندر کار تو شد مرگ‌دوست ** بر دل تو بی کراهت دوست اوست

چون کراهت رفت آن خود مرگ نیست ** صورت مرگست و نقلان کردنیست

چون کراهت رفت مردن نفع شد ** پس درست آید که مردن دفع شد

دوست حقست و کسی کش گفت او ** که توی آن من و من آن تو

گوش دار اکنون که عاشق می‌رسد ** بسته عشق او را به حبل من مسد 4615

چون بدید او چهره‌ی صدر جهان ** گوییا پریدش از تن مرغ جان

همچو چوب خشک افتاد آن تنش ** سرد شد از فرق جان تا ناخنش

هرچه کردند از بخور و از گلاب ** نه بجنبید و نه آمد در خطاب

شاه چون دید آن مزعفر روی او ** پس فرود آمد ز مرکب سوی او