نور پاکش بی‌دلیل و بی‌بیان ** پوست بشکافد در آید در میان

نور پاکش بی‌دلیل و بی‌بیان ** پوست بشکافد در آید در میان 2170

پیش ظاهربین چه قلب و چه سره ** او چه داند چیست اندر قوصره

ای بسا زر سیه کرده بدود ** تا رهد از دست هر دزدی حسود

ای بسا مس زر اندوده به زر ** تا فروشد آن به عقل مختصر

ما که باطن‌بین جمله‌ی کشوریم ** دل ببینیم و به ظاهر ننگریم

قاضیانی که به ظاهر می‌تنند ** حکم بر اشکال ظاهر می‌کنند 2175

چون شهادت گفت و ایمانی نمود ** حکم او مومن کنند این قوم زود

بس منافق کاندرین ظاهر گریخت ** خون صد مومن به پنهانی بریخت

جهد کن تا پیر عقل و دین شوی ** تا چو عقل کل تو باطن‌بین شوی

از عدم چون عقل زیبا رو گشاد ** خلعتش داد و هزارش نام داد

کمترین زان نامهای خوش‌نفس ** این که نبود هیچ او محتاج کس 2180

گر به صورت وا نماید عقل رو ** تیره باشد روز پیش نور او

ور مثال احمقی پیدا شود ** ظلمت شب پیش او روشن بود

کو ز شب مظلم‌تر و تاری‌ترست ** لیک خفاش شقی ظلمت‌خرست

اندک اندک خوی کن با نور روز ** ورنه خفاشی بمانی بیفروز

عاشق هر جا شکال و مشکلیست ** دشمن هر جا چراغ مقبلیست 2185

ظلمت اشکال زان جوید دلش ** تا که افزون‌تر نماید حاصلش

تا ترا مشغول آن مشکل کند ** وز نهاد زشت خود غافل کند

علامت عاقل تمام و نیم‌عاقل و مرد تمام و نیم‌مرد و علامت شقی مغرور لاشی

عاقل آن باشد که او با مشعله‌ست ** او دلیل و پیشوای قافله‌ست

پیرو نور خودست آن پیش‌رو ** تابع خویشست آن بی‌خویش‌رو

مومن خویشست و ایمان آورید ** هم بدان نوری که جانش زو چرید 2190

دیگری که نیم‌عاقل آمد او ** عاقلی را دیده‌ی خود داند او

دست در وی زد چو کور اندر دلیل ** تا بدو بینا شد و چست و جلیل

وآن خری کز عقل جوسنگی نداشت ** خود نبودش عقل و عاقل را گذاشت

ره نداند نه کثیر و نه قلیل ** ننگش آید آمدن خلف دلیل

می‌رود اندر بیابان دراز ** گاه لنگان آیس و گاهی بتاز 2195

شمع نه تا پیشوای خود کند ** نیم شمعی نه که نوری کد کند

نیست عقلش تا دم زنده زند ** نیم‌عقلی نه که خود مرده کند

مرده‌ی آن عاقل آید او تمام ** تا برآید از نشیب خود به بام

عقل کامل نیست خود را مرده کن ** در پناه عاقلی زنده‌سخن

زنده نی تا همدم عیسی بود ** مرده نی تا دمگه عیسی شود 2200

جان کورش گام هر سو می‌نهد ** عاقبت نجهد ولی بر می‌جهد

قصه‌ی آن آبگیر و صیادان و آن سه ماهی یکی عاقل و یکی نیم عاقل وان دگر مغرور و ابله مغفل لاشی و عاقبت هر سه

قصه‌ی آن آبگیرست ای عنود ** که درو سه ماهی اشگرف بود

در کلیله خوانده باشی لیک آن ** قشر قصه باشد و این مغز جان

چند صیادی سوی آن آبگیر ** برگذشتند و بدیدند آن ضمیر

پس شتابیدند تا دام آورند ** ماهیان واقف شدند و هوشمند 2205

آنک عاقل بود عزم راه کرد ** عزم راه مشکل ناخواه کرد

گفت با اینها ندارم مشورت ** که یقین سستم کنند از مقدرت

مهر زاد و بوم بر جانشان تند ** کاهلی و جهلشان بر من زند

مشورت را زنده‌ای باید نکو ** که ترا زنده کند وان زنده کو

ای مسافر با مسافر رای زن ** زانک پایت لنگ دارد رای زن 2210

از دم حب الوطن بگذر مه‌ایست ** که وطن آن سوست جان این سوی نیست

گر وطن خواهی گذر آن سوی شط ** این حدیث راست را کم خوان غلط

سر خواندن وضو کننده اوراد وضو را

در وضو هر عضو را وردی جدا ** آمدست اندر خبر بهر دعا

چونک استنشاق بینی می‌کنی ** بوی جنت خواه از رب غنی

تا ترا آن بو کشد سوی جنان ** بوی گل باشد دلیل گلبنان 2215

چونک استنجا کنی ورد و سخن ** این بود یا رب تو زینم پاک کن

دست من اینجا رسید این را بشست ** دستم اندر شستن جانست سست

ای ز تو کس گشته جان ناکسان ** دست فضل تست در جانها رسان

حد من این بود کردم من لیم ** زان سوی حد را نقی کن ای کریم