عقل را یاد آید از پیمان خود ** پرده‌ی نسیان بدراند خرد

چونک عقلت نیست نسیان میر تست ** دشمن و باطل کن تدبیر تست 2290

از کمی عقل پروانه‌ی خسیس ** یاد نارد ز آتش و سوز و حسیس

چونک پرش سوخت توبه می‌کند ** آز و نسیانش بر آتش می‌زند

ضبط و درک و حافظی و یادداشت ** عقل را باشد که عقل آن را فراشت

چونک گوهر نیست تابش چون بود ** چون مذکر نیست ایابش چون بود

این تمنی هم ز بی‌عقلی اوست ** که نبیند کان حماقت را چه خوست 2295

آن ندامت از نتیجه‌ی رنج بود ** نه ز عقل روشن چون گنج بود

چونک شد رنج آن ندامت شد عدم ** می‌نیرزد خاک آن توبه و ندم

آن ندم از ظلمت غم بست بار ** پس کلام اللیل یمحوه النهار

چون برفت آن ظلمت غم گشت خوش ** هم رود از دل نتیجه و زاده‌اش

می‌کند او توبه و پیر خرد ** بانگ لو ردوا لعادوا می‌زند 2300

در بیان آنک وهم قلب عقلست و ستیزه‌ی اوست بدو ماند و او نیست و قصه‌ی مجاوبات موسی علیه‌السلام کی صاحب عقل بود با فرعون کی صاحب وهم بود

عقل ضد شهوتست ای پهلوان ** آنک شهوت می‌تند عقلش مخوان

وهم خوانش آنک شهوت را گداست ** وهم قلب نقد زر عقلهاست

بی‌محک پیدا نگردد وهم و عقل ** هر دو را سوی محک کن زود نقل

این محک قرآن و حال انبیا ** چون منحک مر قلب را گوید بیا

تا ببینی خویش را ز آسیب من ** که نه‌ای اهل فراز و شیب من 2305

عقل را گر اره‌ای سازد دو نیم ** هم‌چو زر باشد در آتش او بسیم

وهم مر فرعون عالم‌سوز را ** عقل مر موسی به جان افروز را

رفت موسی بر طریق نیستی ** گفت فرعونش بگو تو کیستی

گفت من عقلم رسول ذوالجلال ** حجةالله‌ام امانم از ضلال

گفت نی خامش رها کن های هو ** نسبت و نام قدیمت را بگو 2310

گفت که نسبت مر از خاکدانش ** نام اصلم کمترین بندگانش

بنده‌زاده‌ی آن خداوند وحید ** زاده از پشت جواری و عبید

نسبت اصلم ز خاک و آب و گل ** آب و گل را داد یزدان جان و دل

مرجع این جسم خاکم هم به خاک ** مرجع تو هم به خاک ای سهمناک

اصل ما و اصل جمله سرکشان ** هست از خاکی و آن را صد نشان 2315

که مدد از خاک می‌گیرد تنت ** از غذایی خاک پیچد گردنت

چون رود جان می‌شود او باز خاک ** اندر آن گور مخوف سهمناک

هم تو و هم ما و هم اشباه تو ** خاک گردند و نماند جاه تو

گفت غیر این نسب نامیت هست ** مر ترا آن نام خود اولیترست

بنده‌ی فرعون و بنده‌ی بندگانش ** که ازو پرورد اول جسم و جانش 2320

بنده‌ی یاغی طاغی ظلوم ** زین وطن بگریخته از فعل شوم

خونی و غداری و حق‌ناشناس ** هم برین اوصاف خود می‌کن قیاس

در غریبی خوار و درویش و خلق ** که ندانستی سپاس ما و حق

گفت حاشا که بود با آن ملیک ** در خداوندی کسی دیگر شریک

واحد اندر ملک او را یار نی ** بندگانش را جز او سالار نی 2325

نیست خلقش را دگر کس مالکی ** شرکتش دعوی کند جز هالکی

نقش او کردست و نقاش من اوست ** غیر اگر دعوی کند او ظلم‌جوست

تو نتوانی ابروی من ساختن ** چون توانی جان من بشناختن

بلک آن غدار و آن طاغی توی ** که کنی با حق دعوی دوی

گر بکشتم من عوانی را به سهو ** نه برای نفس کشتم نه به لهو 2330

من زدم مشتی و ناگاه اوفتاد ** آنک جانش خود نبد جانی بداد

من سگی کشتم تو مرسل‌زادگان ** صدهزاران طفل بی‌جرم و زیان

کشته‌ای و خونشان در گردنت ** تا چه آید بر تو زین خون خوردنت

کشته‌ای ذریت یعقوب را ** بر امید قتل من مطلوب را

کوری تو حق مرا خود برگزید ** سرنگون شد آنچ نفست می‌پزید 2335

گفت اینها را بهل بی‌هیچ شک ** این بود حق من و نان و نمک

که مرا پیش حشر خواری کنی ** روز روشن بر دلم تاری کنی

گفت خواری قیامت صعب‌تر ** گر نداری پاس من در خیر و شر