هر که در تونست او چون خادمست ** مر ورا که صابرست و حازمست

هر که در حمام شد سیمای او ** هست پیدا بر رخ زیبای او

تونیان را نیز سیما آشکار ** از لباس و از دخان و از غبار 245

ور نبینی روش بویش را بگیر ** بو عصا آمد برای هر ضریر

ور نداری بو در آرش در سخن ** از حدیث نو بدان راز کهن

پس بگوید تونیی صاحب ذهب ** بیست سله چرک بردم تا به شب

حرص تو چون آتشست اندر جهان ** باز کرده هر زبانه صد دهان

پیش عقل این زر چو سرگین ناخوشست ** گرچه چون سرگین فروغ آتشست 250

آفتابی که دم از آتش زند ** چرک تر را لایق آتش کند

آفتاب آن سنگ را هم کرد زر ** تا بتون حرص افتد صد شرر

آنک گوید مال گرد آورده‌ام ** چیست یعنی چرک چندین برده‌ام

این سخن گرچه که رسوایی‌فزاست ** در میان تونیان زین فخرهاست

که تو شش سله کشیدی تا به شب ** من کشیدم بیست سله بی کرب 255

آنک در تون زاد و پاکی را ندید ** بوی مشک آرد برو رنجی پدید

قصه‌ی آن دباغ کی در بازار عطاران از بوی عطر و مشک بیهوش و رنجور شد

آن یکی افتاد بیهوش و خمید ** چونک در بازار عطاران رسید

بوی عطرش زد ز عطاران راد ** تا بگردیدش سر و بر جا فتاد

هم‌چو مردار اوفتاد او بی‌خبر ** نیم روز اندر میان ره‌گذر

جمع آمد خلق بر وی آن زمان ** جملگان لاحول‌گو درمان کنان 260

آن یکی کف بر دل او می براند ** وز گلاب آن دیگری بر وی فشاند

او نمی‌دانست کاندر مرتعه ** از گلاب آمد ورا آن واقعه

آن یکی دستش همی‌مالید و سر ** وآن دگر کهگل همی آورد تر

آن بخور عود و شکر زد به هم ** وآن دگر از پوششش می‌کرد کم

وآن دگر نبضش که تا چون می‌جهد ** وان دگر بوی از دهانش می‌ستد 265

تا که می خوردست و یا بنگ و حشیش ** خلق درماندند اندر بیهشیش

پس خبر بردند خویشان را شتاب ** که فلان افتاده است آن‌جا خراب

کس نمی داند که چون مصروع گشت ** یا چه شد کو را فتاد از بام طشت

یک برادر داشت آن دباغ زفت ** گربز و دانا بیامد زود تفت

اندکی سرگین سگ در آستین ** خلق را بشکافت و آمد با حنین 270

گفت من رنجش همی دانم ز چیست ** چون سبب دانی دوا کردن جلیست

چون سبب معلوم نبود مشکلست ** داروی رنج و در آن صد محملست

چون بدانستی سبب را سهل شد ** دانش اسباب دفع جهل شد

گفت با خود هستش اندر مغز و رگ ** توی بر تو بوی آن سرگین سگ

تا میان اندر حدث او تا به شب ** غرق دباغیست او روزی‌طلب 275

پس چنین گفتست جالینوس مه ** آنچ عادت داشت بیمار آنش ده

کز خلاف عادتست آن رنج او ** پس دوای رنجش از معتاد جو

چون جعل گشتست از سرگین‌کشی ** از گلاب آید جعل را بیهشی

هم از آن سرگین سگ داروی اوست ** که بدان او را همی معتاد و خوست

الخبیثات الخبیثین را بخوان ** رو و پشت این سخن را باز دان 280

ناصحان او را به عنبر یا گلاب ** می دوا سازند بهر فتح باب

مر خبیثان را نسازد طیبات ** درخور و لایق نباشد ای ثقات

چون زعطر وحی کژ گشتند و گم ** بد فغانشان که تطیرنا بکم

رنج و بیماریست ما را این مقال ** نیست نیکو وعظتان ما را به فال

گر بیاغازید نصحی آشکار ** ما کنیم آن دم شما را سنگسار 285

ما بلغو و لهو فربه گشته‌ایم ** در نصیحت خویش را نسرشته‌ایم

هست قوت ما دروغ و لاف و لاغ ** شورش معده‌ست ما را زین بلاغ

رنج را صدتو و افزون می‌کنید ** عقل را دارو به افیون می‌کنید

معالجه کردن برادر دباغ دباغ را به خفیه به بوی سرگین

خلق را می‌راند از وی آن جوان ** تا علاجش را نبینند آن کسان

سر به گوشش برد هم‌چون رازگو ** پس نهاد آن چیز بر بینی او 290

کو به کف سرگین سگ ساییده بود ** داروی مغز پلید آن دیده بود

ساعتی شد مرد جنبیدن گرفت ** خلق گفتند این فسونی بد شگفت