تا بدانی که خبیرست ای عدو ** می‌دهد هر چیز را درخورد او
To the end that thou mayst know that He is omniscient, O enemy: He gives to everything that which befits it.
کی کژی کردی و کی کردی تو شر ** که ندیدی لایقش در پی اثر
When hast thou done wrong and when hast thou wrought evil but thou hast seen (suffered) the effect befitting it?
کی فرستادی دمی بر آسمان ** نیکیی کز پی نیامد مثل آن
When hast thou once sent a good deed to Heaven but the like thereof has followed after?
گر مراقب باشی و بیدار تو ** بینی هر دم پاسخ کردار تو2460
If thou wilt be observant and vigilant, thou wilt see at every moment the response to thy action.
چون مراقب باشی و گیری رسن ** حاجتت ناید قیامت آمدن
When thou art observant and dost grasp the cord (of apprehension), thou needest not the coming of the Resurrection (to reveal the ultimate effects).
آنک رمزی را بداند او صحیح ** حاجتش ناید که گویندش صریح
He that truly knows (the meaning of) an indication does not need to have it plainly declared to him.
این بلا از کودنی آید ترا ** که نکردی فهم نکته و رمزها
This tribulation befalls thee from (thy) stupidity in not understanding the subtle hints and indications.
از بدی چون دل سیاه و تیره شد ** فهم کن اینجا نشاید خیره شد
When thy heart has been blackened and darkened by wickedness, understand! One ought not to become besotted here;
ورنه خود تیری شود آن تیرگی ** در رسد در تو جزای خیرگی2465
Otherwise, in sooth, that darkness will become an arrow (of woe), and the penalty of (thy) besottedness will overtake thee.
ور نیاید تیر از بخشایش است ** نه پی نادیدن آلایش است
And if the arrow come not, ’tis from (God's) bounty; not because of (His) not seeing the defilement (of thy sin).
هین مراقب باش گر دل بایدت ** کز پی هر فعل چیزی زایدت
Hark, be observant if thou wouldst have a (pure) heart, for something is born to thee in consequence of every action.
ور ازین افزون ترا همت بود ** از مراقب کار بالاتر رود
And if thou hast an aspiration greater than this, (and if) the enterprise goes beyond (the spiritual rank of) the observant,
بیان آنک تن خاکی آدمی هم‌چون آهن نیکو جوهر قابل آینه شدن است تا درو هم در دنیا بهشت و دوزخ و قیامت و غیر آن معاینه بنماید نه بر طریق خیال
[Explaining that the earthen body of man, like iron of fine substance, is capable of becoming a mirror, so that therein even in this world Paradise and Hell and the Resurrection et cetera are shown by immediate vision, not in the mode of phantasy.]
Then, though thou art dark-bodied like iron, make a practice of polishing, polishing, polishing,
تا دلت آیینه گردد پر صور ** اندرو هر سو ملیحی سیمبر2470
That thy heart may become a mirror full of images, (with) a lovely silverbreasted (form reflected) therein on every side.
آهن ار چه تیره و بی‌نور بود ** صیقلی آن تیرگی از وی زدود
Although the iron was dark and devoid of light, polishing cleared away the darkness from it.
صیقلی دید آهن و خوش کرد رو ** تا که صورتها توان دید اندرو
The iron saw (suffered) the polishing and made its face fair, so that images could be seen therein.
گر تن خاکی غلیظ و تیره است ** صیقلش کن زانک صیقل گیره است
If the earthen body is gross and dark, polish it—for it is receptive to the polishing instrument—
تا درو اشکال غیبی رو دهد ** عکس حوری و ملک در وی جهد
In order that the forms of the Unseen may appear in it, and that the reflexion of houri and angel may dart into it.
صیقل عقلت بدان دادست حق ** که بدو روشن شود دل را ورق2475
God hath given thee the polishing instrument, Reason, to the end that thereby the leaf (surface) of the heart may be made resplendent.
صیقلی را بسته‌ای ای بی‌نماز ** وآن هوا را کرده‌ای دو دست باز
Thou, O prayerless man, hast put the polisher (Reason) in bonds and hast loosed the two hands of sensuality.
گر هوا را بند بنهاده شود ** صیقلی را دست بگشاده شود
If bonds be put on sensuality, the hand of the polisher (Reason) will be untied.
آهنی که آیینه غیبی بدی ** جمله صورتها درو مرسل شدی
A piece of iron that became a mirror of the Unseen—all the forms (of the Unseen) would be shot into it.
تیره کردی زنگ دادی در نهاد ** این بود یسعون فی الارض الفساد
(But) thou madest (thy heart) dark and didst let the rust into thy nature: this is (the inner meaning of) they work evil on the earth.
تاکنون کردی چنین اکنون مکن ** تیره کردی آب را افزون مکن2480
So hast thou done till now: now do it not. Thou hast made the water turbid: do not make it more (so).
بر مشوران تا شود این آب صاف ** واندرو بین ماه و اختر در طواف
Do not stir it up (befoul it): let this water become clear, and (then) behold the moon and stars circling therein.
زانک مردم هست هم‌چون آب جو ** چون شود تیره نبینی قعر او
For man is like the water of the river: when it becomes turbid, thou canst not see its bottom.
قعر جو پر گوهرست و پر ز در ** هین مکن تیره که هست او صاف حر
The bottom of the river is full of jewels and full of pearls: take heed, do not make (the water) turbid, for it is (originally) pure and free (from pollution).
جان مردم هست مانند هوا ** چون بگرد آمیخت شد پرده‌ی سما
The spirit of man resembles air: when it (air) is mixed with dust, it veils the sky,
مانع آید او ز دید آفتاب ** چونک گردش رفت شد صافی و ناب2485
And prevents (the eye) from seeing the sun; (but) when its dust is gone, it becomes pure and undefiled.
با کمال تیرگی حق واقعات ** می‌نمودت تا روی راه نجات
Notwithstanding thy complete darkness, God was showing visions unto thee, that thou might’st wend the way of deliverance.
باز گفتن موسی علیه‌السلام اسرار فرعون را و واقعات او را ظهر الغیب تابخبیری حق ایمان آورد یا گمان برد
How Moses, on whom be peace, declared (by inspiration) from the Unseen the secret thoughts and visions of Pharaoh, in order that he might truly believe in the omniscience of God or (at least) hold that opinion.
ز آهن تیره بقدرت می‌نمود ** واقعاتی که در آخر خواست بود
From the dark iron (of thy nature) He, by His power, was showing forth the visions that should come to pass in the end,
تا کنی کمتر تو آن ظلم و بدی ** آن همی‌دیدی و بتر می‌شدی
In order that thou might’st lessen (refrain from) that injustice and wickedness: thou wert seeing those (visions) and becoming more wicked.
نقشهای زشت خوابت می‌نمود ** می‌رمیدی زان و آن نقش تو بود
He was showing unto thee hideous forms in dream: thou wert shrinking back from them, and (in reality) they were thy (own) form;
هم‌چو آن زنگی که در آیینه دید ** روی خود را زشت و بر آیینه رید2490
Like the Ethiopian (negro) who saw in the mirror that his face was ugly, et in speculum cacavit, [Like the Ethiopian (negro) who saw in the mirror that his face was ugly, and defecated upon the mirror,]
که چه زشتی لایق اینی و بس ** زشتیم آن تواست ای کور خس
Saying, ‘How ugly thou art! Thou art deserving only of this.’ (The mirror replies), ‘My ugliness belongs to thee, O vile blind one.
این حدث بر روی زشتت می‌کنی ** نیست بر من زانک هستم روشنی
Thou art putting this filth on thy ugly face: it is not on me, for I have splendour.’
گاه می‌دیدی لباست سوخته ** گه دهان و چشم تو بر دوخته
At one time thou wert seeing (in vision) thy raiment burnt; at another time thy mouth and eyes stitched up;
گاه حیوان قاصد خونت شده ** گه سر خود را به دندان دده
Now a (rapacious) animal seeking thy blood; now thy head in the teeth of a wild beast;