ور نباشد طفل را گوش رشد ** گفت مادر نشنود گنگی شود

دایما هر کر اصلی گنگ بود ** ناطق آنکس شد که از مادر شنود

دانک گوش کر و گنگ از آفتیست ** که پذیرای دم و تعلیم نیست 3040

آنک بی‌تعلیم بد ناطق خداست ** که صفات او ز علتها جداست

یا چو آدم کرده تلقینش خدا ** بی‌حجاب مادر و دایه و ازا

یا مسیحی که به تعلیم ودود ** در ولادت ناطق آمد در وجود

از برای دفع تهمت در ولاد ** که نزادست از زنا و از فساد

جنبشی بایست اندر اجتهاد ** تا که دوغ آن روغن از دل باز داد 3045

روغن اندر دوغ باشد چون عدم ** دوغ در هستی برآورده علم

آنک هستت می‌نماید هست پوست ** وآنک فانی می‌نماید اصل اوست

دوغ روغن ناگرفتست و کهن ** تا بنگزینی بنه خرجش مکن

هین بگردانش به دانش دست دست ** تا نماید آنچ پنهان کرده است

زآنک این فانی دلیل باقیست ** لابه‌ی مستان دلیل ساقیست 3050

مثال دیگر هم درین معنی

هست بازیهای آن شیر علم ** مخبری از بادهای مکتتم

گر نبودی جنبش آن بادها ** شیر مرده کی بجستی در هوا

زان شناسی باد را گر آن صباست ** یا دبورست این بیان آن خفاست

این بدن مانند آن شیر علم ** فکر می‌جنباند او را دم به دم

فکر کان از مشرق آید آن صباست ** وآنک از مغرب دبور با وباست 3055

مشرق این باد فکرت دیگرست ** مغرب این باد فکرت زان سرست

مه جمادست و بود شرقش جماد ** جان جان جان بود شرق فاد

شرق خورشیدی که شد باطن‌فروز ** قشر و عکس آن بود خورشید روز

زآنک چون مرده بود تن بی‌لهب ** پیش او نه روز بنماید نه شب

ور نباشد آن چو این باشد تمام ** بی‌شب و بی روز دارد انتظام 3060

هم‌چنانک چشم می‌بیند به خواب ** بی‌مه و خورشید ماه و آفتاب

نوم ما چون شد اخ الموت ای فلان ** زین برادر آن برادر را بدان

ور بگویندت که هست آن فرع این ** مشنو آن را ای مقلد بی‌یقین

می‌بیند خواب جانت وصف حال ** که به بیداری نبینی بیست سال

در پی تعبیر آن تو عمرها ** می‌دوی سوی شهان با دها 3065

که بگو آن خواب را تعبیر چیست ** فرع گفتن این چنین سر را سگیست

خواب عامست این و خود خواب خواص ** باشد اصل اجتبا و اختصاص

پیل باید تا چو خسپد او ستان ** خواب بیند خطه‌ی هندوستان

خر نبیند هیچ هندستان به خواب ** خر ز هندستان نکردست اغتراب

جان هم‌چون پیل باید نیک زفت ** تا به خواب او هند داند رفت تفت 3070

ذکر هندستان کند پیل از طلب ** پس مصور گردد آن ذکرش به شب

اذکروا الله کار هر اوباش نیست ** ارجعی بر پای هر قلاش نیست

لیک تو آیس مشو هم پیل باش ** ور نه پیلی در پی تبدیل باش

کیمیاسازان گردون را ببین ** بشنو از میناگران هر دم طنین

نقش‌بندانند در جو فلک ** کارسازانند بهر لی و لک 3075

گر نبینی خلق مشکین جیب را ** بنگر ای شب‌کور این آسیب را

هر دم آسیبست بر ادراک تو ** نبت نو نو رسته بین از خاک تو

زین بد ابراهیم ادهم دیده خواب ** بسط هندستان دل را بی‌حجاب

لاجرم زنجیرها را بر درید ** مملکت بر هم زد و شد ناپدید

آن نشان دید هندستان بود ** که جهد از خواب و دیوانه شود 3080

می‌فشاند خاک بر تدبیرها ** می‌دراند حلقه‌ی زنجیرها

آنچنان که گفت پیغامبر ز نور ** که نشانش آن بود اندر صدور

که تجافی آرد از دار الغرور ** هم انابت آرد از دار السرور

بهر شرح این حدیث مصطفی ** داستانی بشنو ای یار صفا

حکایت آن پادشاه‌زاده کی پادشاهی حقیقی بوی روی نمود یوم یفرالمرء من اخیه و امه و ابیه نقد وقت او شد پادشاهی این خاک توده‌ی کودک طبعان کی قلعه گیری نام کنند آن کودک کی چیره آید بر سر خاک توده برآید و لاف زندگی قلعه مراست کودکان دیگر بر وی رشک برند کی التراب ربیع الصبیان آن پادشاه‌زاده چو از قید رنگها برست گفت من این خاکهای رنگین را همان خاک دون می‌گویم زر و اطلس و اکسون نمی‌گویم من ازین اکسون رستم یکسون رفتم و آتیناه الحکم صبیا ارشاد حق را مرور سالها حاجت نیست در قدرت کن فیکون هیچ کس سخن قابلیت نگوید

پادشاهی داشت یک برنا پسر ** باطن و ظاهر مزین از هنر 3085

خواب دید او کان پسر ناگه بمرد ** صافی عالم بر آن شه گشت درد

خشک شد از تاب آتش مشک او ** که نماند از تف آتش اشک او