آدما تو نیستی کور از نظر ** لیک اذا جاء القضا عمی البصر

عمرها باید به نادر گاه‌گاه ** تا که بینا از قضا افتد به چاه

کور را خود این قضا همراه اوست ** که مرورا اوفتادن طبع و خوست

در حدث افتد نداند بوی چیست ** از منست این بوی یا ز آلودگیست 335

ور کسی بر وی کند مشکی نثار ** هم ز خود داند نه از احسان یار

پس دو چشم روشن ای صاحب‌نظر ** مر ترا صد مادرست و صد پدر

خاصه چشم دل آن هفتاد توست ** وین دو چشم حس خوشه‌چین اوست

ای دریغا ره‌زنان بنشسته‌اند ** صد گره زیر زبانم بسته‌اند

پای‌بسته چون رود خوش راهوار ** بس گران بندیست این معذور دار 340

این سخن اشکسته می‌آید دلا ** کین سخن درست غیرت آسیا

در اگر چه خرد و اشکسته شود ** توتیای دیده‌ی خسته شود

ای در از اشکست خود بر سر مزن ** کز شکستن روشنی خواهی شدن

همچنین اشکسته بسته گفتنیست ** حق کند آخر درستش کو غنیست

گندم ار بشکست و از هم در سکست ** بر دکان آمد که نک نان درست 345

تو هم ای عاشق چو جرمت گشت فاش ** آب و روغن ترک کن اشکسته باش

آنک فرزندان خاص آدم‌اند ** نفحه‌ی انا ظلمنا می‌دمند

حاجت خود عرضه کن حجت مگو ** هم‌چو ابلیس لعین سخت‌رو

سخت‌رویی گر ورا شد عیب‌پوش ** در ستیز و سخت‌رویی رو بکوش

آن ابوجهل از پیمبر معجزی ** خواست هم‌چون کینه‌ور ترکی غزی 350

لیک آن صدیق حق معجز نخواست ** گفت این رو خود نگوید جز که راست

کی رسد هم‌چون توی را کز منی ** امتحان هم‌چو من یاری کنی

گفتن آن جهود علی را کرم الله وجهه کی اگر اعتماد داری بر حافظی حق از سر این کوشک خود را در انداز و جواب گفتن امیرالمومنین او را

مرتضی را گفت روزی یک عنود ** کو ز تعظیم خدا آگه نبود

بر سر بامی و قصری بس بلند ** حفظ حق را واقفی ای هوشمند

گفت آری او حفیظست و غنی ** هستی ما را ز طفلی و منی 355

گفت خود را اندر افکن هین ز بام ** اعتمادی کن بحفظ حق تمام

تا یقین گرددمرا ایقان تو ** و اعتقاد خوب با برهان تو

پس امیرش گفت خامش کن برو ** تا نگردد جانت زین جرات گرو

کی رسد مر بنده را که با خدا ** آزمایش پیش آرد ز ابتلا

بنده را کی زهره باشد کز فضول ** امتحان حق کند ای گیج گول 360

آن خدا را می‌رسد کو امتحان ** پیش آرد هر دمی با بندگان

تا به ما ما را نماید آشکار ** که چه داریم از عقیده در سرار

هیچ آدم گفت حق را که ترا ** امتحان کردم درین جرم و خطا

تا ببینم غایت حلمت شها ** اه کرا باشد مجال این کرا

عقل تو از بس که آمد خیره‌سر ** هست عذرت از گناه تو بتر 365

آنک او افراشت سقف آسمان ** تو چه دانی کردن او را امتحان

ای ندانسته تو شر و خیر را ** امتحان خود را کن آنگه غیر را

امتحان خود چو کردی ای فلان ** فارغ آیی ز امتحان دیگران

چون بدانستی که شکردانه‌ای ** پس بدانی کاهل شکرخانه‌ای

پس بدان بی‌امتحانی که اله ** شکری نفرستدت ناجایگاه 370

این بدان بی‌امتحان از علم شاه ** چون سری نفرستدت در پایگاه

هیچ عاقل افکند در ثمین ** در میان مستراحی پر چمین

زانک گندم را حکیم آگهی ** هیچ نفرستد به انبار کهی

شیخ را که پیشوا و رهبرست ** گر مریدی امتحان کرد او خرست

امتحانش گر کنی در راه دین ** هم تو گردی ممتحن ای بی‌یقین 375

جرات و جهلت شود عریان و فاش ** او برهنه کی شود زان افتتاش

گر بیاید ذره سنجد کوه را ** بر درد زان که ترازوش ای فتی

کز قیاس خود ترازو می‌تند ** مرد حق را در ترازو می‌کند

چون نگنجد او به میزان خرد ** پس ترازوی خرد را بر درد

امتحان هم‌چون تصرف دان درو ** تو تصرف بر چنان شاهی مجو 380

چه تصرف کرد خواهد نقشها ** بر چنان نقاش بهر ابتلا