English    Türkçe    فارسی   

4
750-799

  • گفت قصدم زین فشاندن جوز نیست ** تیزتر بنگر برین ظاهر مه‌ایست 750
  • He replied, “My purpose in this scattering is not (to obtain possession of) the walnuts: look more keenly, do not stop at this superficial (view).
  • قصد من آنست که آید بانگ آب ** هم ببینم بر سر آب این حباب
  • My purpose is that the sound of the water should come (to my ears); also, that I should see these bubbles on the surface of the water.”
  • تشنه را خود شغل چه بود در جهان ** گرد پای حوض گشتن جاودان
  • What, indeed, is the thirsty man's business in the world? To circle for ever round the base of the tank,
  • گرد جو و گرد آب و بانگ آب ** هم‌چو حاجی طایف کعبه‌ی صواب
  • Round the channel and round the Water and the sound of the Water, like a pilgrim circumambulating the Ka‘ba of Truth.
  • هم‌چنان مقصود من زین مثنوی ** ای ضیاء الحق حسام‌الدین توی
  • Even so, in (composing) this Mathnawí thou, O Ziyá’u ’l-Haqq (Radiance of God) Husámu’ddín, art my object.
  • مثنوی اندر فروع و در اصول ** جمله آن تست کردستی قبول 755
  • The whole Mathnawí in its branches and roots is thine: thou hast accepted (it).
  • در قبول آرند شاهان نیک و بد ** چون قبول آرند نبود بیش رد
  • Kings accept (both) good and bad: when they accept (anything), it is reprobate no more.
  • چون نهالی کاشتی آبش بده ** چون گشادش داده‌ای بگشا گره
  • Since thou hast planted the sapling, give it water. Since thou hast given it freedom (to grow), untie the knots.
  • قصدم از الفاظ او راز توست ** قصدم از انشایش آواز توست
  • In (all) its expressions my object is (to reveal) thy mystery; in composing it my object is (to hear) thy voice.
  • پیش من آوازت آواز خداست ** عاشق از معشوق حاشا که جداست
  • To me thy voice is the voice of God: Heaven forfend that (I should say) the lover is separate from the Beloved.
  • اتصالی بی‌تکیف بی‌قیاس ** هست رب‌الناس را با جان ناس 760
  • There is a union beyond description or analogy between the Lord of Man and the spirit of Man.
  • لیک گفتم ناس من نسناس نی ** ناس غیر جان جان‌اشناس نی
  • But I said nás (Man), not nasnás; nás is none but the spirit that knows the (Divine) Spirit.
  • ناس مردم باشد و کو مردمی ** تو سر مردم ندیدستی دمی
  • Nás is Man, and where is Manhood? You have never beheld the head (spiritual principle) of Man: you are a tail.
  • ما رمیت اذ رمیت خوانده‌ای ** لیک جسمی در تجزی مانده‌ای
  • You have recited (the text) thou didst not throw when thou threwest, but you are a (mere) body: you have remained in division.
  • ملک جسمت را چو بلقیس ای غبی ** ترک کن بهر سلیمان نبی
  • Like Bilqís, O foolish one, abandon the kingdom of your body for the sake of the prophet Solomon.
  • می‌کنم لا حول نه از گفت خویش ** بلک از وسواس آن اندیشه کیش 765
  • I am crying “lá hawl,” not on account of my own words, nay, but on account of the false suggestions of the person accustomed to think (evil),
  • کو خیالی می‌کند در گفت من ** در دل از وسواس و انکارات ظن
  • Who is conceiving in his heart a vain fancy about my words, (a fancy arising) from the false suggestions and incredulities of (evil) thought.
  • می‌کنم لا حول یعنی چاره نیست ** چون ترا در دل بضدم گفتنیست
  • I am crying “lá hawl,” that is, “there is no help,” because in your heart there is a contradiction of me.
  • چونک گفت من گرفتت در گلو ** من خمش کردم تو آن خود بگو
  • Since my words have stuck in your throat, I am silent: do you speak your own (words).
  • آن یکی نایی خوش نی می‌زدست ** ناگهان از مقعدش بادی بجست
  • A sweet flute-player was playing the flute subito e podice ejus erupit ventus. [A sweet flute-player was playing the flute: suddenly, some wind escaped from his ass.]
  • نای را بر کون نهاد او که ز من ** گر تو بهتر می‌زنی بستان بزن 770
  • Fistulam in podice posuit, saying, “If you play better than I, take it (the flute) and play!” [He placed the flute on his anus, saying, “If you play better than I, take it (the flute) and play!”]
  • ای مسلمان خود ادب اندر طلب ** نیست الا حمل از هر بی‌ادب
  • O Musalmán, (whilst you are still engaged) in the quest, good manners are indeed nothing but forbearance with every one that is unmannerly.
  • هر که را بینی شکایت می‌کند ** که فلان کس راست طبع و خوی بد
  • When you see any one complaining of such and such a person's ill-nature and bad temper,
  • این شکایت‌گر بدان که بدخو است ** که مر آن بدخوی را او بدگو است
  • Know that the complainant is bad-tempered, forasmuch as he speaks ill of that bad-tempered person,
  • زانک خوش‌خو آن بود کو در خمول ** باشد از بدخو و بدطبعان حمول
  • Because he (alone) is good-tempered who is quietly forbearing towards the bad-tempered and ill-natured.
  • لیک در شیخ آن گله ز آمر خداست ** نه پی خشم و ممارات و هواست 775
  • But in (the case of) the Shaykh, the complaint is (made) by the command of God; it is not (made) in consequence of anger and contentiousness and vain desire.
  • آن شکایت نیست هست اصلاح جان ** چون شکایت کردن پیغامبران
  • It is not a complaint, it is spiritual correction, like the complaints made by the prophets.
  • ناحمولی انبیا از امر دان ** ورنه حمالست بد را حلمشان
  • Know that the intolerance of the prophets is by command (of God); otherwise, their clemency is exceedingly tolerant of evil.
  • طبع را کشتند در حمل بدی ** ناحمولی گر بود هست ایزدی
  • They mortified their (carnal) nature in toleration of evil; if there be intolerance (on their part), it is Divine.
  • ای سلیمان در میان زاغ و باز ** حلم حق شو با همه مرغان بساز
  • O Solomon (of the age), amidst the crows and falcons be thou (a manifestation of) the clemency of God: sort with (adapt thyself to) all the birds.
  • ای دو صد بلقیس حلمت را زبون ** که اهد قومی انهم لا یعلمون 780
  • Oh, two hundred (like) Bilqís are abased before thy clemency, for (thou sayest in the words of the Prophet), “(O God), guide my people, verily they know not.”
  • تهدید فرستادن سلیمان علیه‌السلام پیش بلقیس کی اصرار میندیش بر شرک و تاخیر مکن
  • How Solomon, on whom be peace, sent a threatening message to Bilqís, saying, "Do not think to persist in polytheism and do not make delay."
  • هین بیا بلقیس ورنه بد شود ** لشکرت خصمت شود مرتد شود
  • “Hark, Bilqís, come! Else, it will be bad (for thee): thy army will become thine enemy and will revolt.
  • پرده‌دار تو درت را بر کند ** جان تو با تو به جان خصمی کند
  • Thy chamberlain will destroy thy door: thy soul with (all) its soul will act as an enemy towards thee.”
  • جمله ذرات زمین و آسمان ** لشکر حق‌اند گاه امتحان
  • All the atoms of earth and heaven are God’s army, (as you will find out) on putting it to the test.
  • باد را دیدی که با عادان چه کرد ** آب را دیدی که در طوفان چه کرد
  • You have seen what the wind did to the people of ‘Ád, you have seen what the water did at the Deluge;
  • آنچ بر فرعون زد آن بحر کین ** وآنچ با قارون نمودست این زمین 785
  • How that vengeful Sea dashed on Pharaoh, and how this Earth behaved to Qárún (Korah);
  • وآنچ آن بابیل با آن پیل کرد ** وآنچ پشه کله‌ی نمرود خورد
  • And what those bábíl (swifts) did to the Elephant, and how the gnat devoured the skull of Nimrod;
  • وآنک سنگ انداخت داودی بدست ** گشت شصد پاره و لشکر شکست
  • And how a David hurled with his hand a stone (which) became six hundred pieces and shattered an army.
  • سنگ می‌بارید بر اعدای لوط ** تا که در آب سیه خوردند غوط
  • Stones rained upon the enemies of Lot, so that they were submerged in the black water.
  • گر بگویم از جمادات جهان ** عاقلانه یاری پیغامبران
  • If I relate the help given rationally to the prophets by the inanimate things of the world,
  • مثنوی چندان شود که چل شتر ** گر کشد عاجز شود از بار پر 790
  • The Mathnawí will become of such extent that, if forty camels carry it, they will be unable to bear the full load.
  • دست بر کافر گواهی می‌دهد ** لشکر حق می‌شود سر می‌نهد
  • The (infidel’s) hand will give testimony against the infidel will become an army of God, and will submit (to the Divine command).
  • ای نموده ضد حق در فعل درس ** در میان لشکر اویی بترس
  • O you that in your actions have studied to oppose God, you are in the midst of His army: be afraid!
  • جزو جزوت لشکر از در وفاق ** مر ترا اکنون مطیع‌اند از نفاق
  • Every part of you is an army of God in accord (with Him) they are obedient to you now, (but) not sincerely’.
  • گر بگوید چشم را کو را فشار ** درد چشم از تو بر آرد صد دمار
  • If He say to the eye, “Squeeze (torture) him,” eye-ache will wreak upon you a hundred vengeances;
  • ور به دندان گوید او بنما وبال ** پس ببینی تو ز دندان گوشمال 795
  • And if He say to the teeth, ‘Plague (him),” then you will suffer chastisement from your teeth.
  • باز کن طب را بخوان باب العلل ** تا ببینی لشکر تن را عمل
  • Open the (book of) Medicine and read the chapter on diseases, that you may see what is done by the army of the body.
  • چونک جان جان هر چیزی ویست ** دشمنی با جان جان آسان کیست
  • Since He is the Soul of the soul of everything, how is it a light matter to be hostile to the Soul of the soul?
  • خود رها کن لشکر دیو و پری ** کز میان جان کنندم صفدری
  • “Let alone the army of demons and genies who, (devoted to me) from the core of their hearts, cleave the ranks (of my enemies) for me.
  • ملک را بگذار بلقیس از نخست ** چون مرا یابی همه ملک آن تست
  • First, O Bilqís relinquish thy kingdom: when thou gainest me, all the kingdom is thine.