صد سخن می‌گفت زان درد کهن ** در شکایت که نگفتم یک سخن

صد سخن می‌گفت زان درد کهن ** در شکایت که نگفتم یک سخن 1250

آتشی بودش نمی‌دانست چیست ** لیک چون شمع از تف آن می‌گریست

گفت معشوق این همه کردی ولیک ** گوش بگشا پهن و اندر یاب نیک

کانچ اصل اصل عشقست و ولاست ** آن نکردی اینچ کردی فرعهاست

گفتش آن عاشق بگو که آن اصل چیست ** گفت اصلش مردنست ونیستیست

تو همه کردی نمردی زنده‌ای ** هین بمیر ار یار جان‌بازنده‌ای 1255

هم در آن دم شد دراز و جان بداد ** هم‌چو گل درباخت سر خندان و شاد

ماند آن خنده برو وقف ابد ** هم‌چو جان و عقل عارف بی‌کبد

نور مه‌آلوده کی گردد ابد ** گر زند آن نور بر هر نیک و بد

او ز جمله پاک وا گردد به ماه ** هم‌چو نور عقل و جان سوی اله

وصف پاکی وقف بر نور مه‌است ** تا بشش گر بر نجاسات ره‌است 1260

زان نجاسات ره و آلودگی ** نور را حاصل نگردد بدرگی

ارجعی بشنود نور آفتاب ** سوی اصل خویش باز آمد شتاب

نه ز گلحنها برو ننگی بماند ** نه ز گلشنها برو رنگی بماند

نور دیده و نوردیده بازگشت ** ماند در سودای او صحرا و دشت

یکی پرسید از عالمی عارفی کی اگر در نماز کسی بگرید به آواز و آه کند و نوحه کند نمازش باطل شود جواب گفت کی نام آن آب دیده است تا آن گرینده چه دیده است اگر شوق خدا دیده است و می‌گرید یا پشیمانی گناهی نمازش تباه نشود بلک کمال گیرد کی لا صلوة الا بحضور القلب و اگر او رنجوری تن یا فراق فرزند دیده است نمازش تباه شود کی اصل نماز ترک تن است و ترک فرزند ابراهیم‌وار کی فرزند را قربان می‌کرد از بهر تکمیل نماز و تن را به آتش نمرود می‌سپرد و امر آمد مصطفی را علیه‌السلام بدین خصال کی فاتبع ملة ابراهیم لقد کانت لکم اسوة حسنة فی‌ابراهیم

آن یکی پرسید از مفتی به راز ** گر کسی گرید به نوحه در نماز 1265

آن نماز او عجب باطل شود ** یا نمازش جایز و کامل بود

گفت آب دیده نامش بهر چیست ** بنگری تا که چه دید او و گریست

آب دیده تا چه دید او از نهان ** تا بدان شد او ز چشمه‌ی خود روان

آن جهان گر دیده است آن پر نیاز ** رونقی یابد ز نوحه آن نماز

ور ز رنج تن بد آن گریه و ز سوک ** ریسمان بسکست و هم بشکست دوک 1270

مریدی در آمد به خدمت شیخ و ازین شیخ پیر سن نمی‌خواهم بلک پیرعقل و معرفت و اگر چه عیسیست علیه‌السلام در گهواره و یحیی است علیه‌السلام در مکتب کودکان مریدی شیخ را گریان دید او نیز موافقت کرد و گریست چون فارغ شد و به در آمد مریدی دیگر کی از حال شیخ واقف‌تر بود از سر غیرت در عقب او تیز بیرون آمد گفتش ای برادر من ترا گفته باشم الله الله تا نیندیشی و نگویی کی شیخ می‌گریست و من نیز می‌گریستم کی سی سال ریاضت بی‌ریا باید کرد و از عقبات و دریاهای پر نهنگ و کوههای بلند پر شیر و پلنگ می‌باید گذشت تا بدان گریه‌ی شیخ رسی یا نرسی اگر رسی شکر زویت لی الارض گویی بسیار

یک مریدی اندر آمد پیش پیر ** پیر اندر گریه بود و در نفیر

شیخ را چون دید گریان آن مرید ** گشت گریان آب از چشمش دوید

گوشور یک‌بار خندد کر دو بار ** چونک لاغ املی کند یاری بیار

بار اول از ره تقلید و سوم ** که همی‌بیند که می‌خندند قوم

کر بخندد هم‌چو ایشان آن زمان ** بیخبر از حالت خندندگان 1275

باز وا پرسد که خنده بر چه بود ** پس دوم کرت بخندد چون شنود

پس مقلد نیز مانند کرست ** اندر آن شادی که او را در سرست

پرتو شیخ آمد و منهل ز شیخ ** فیض شادی نه از مریدان بل ز شیخ

چون سبد در آب و نوری بر زجاج ** گر ز خود دانند آن باشد خداج

چون جدا گردد ز جو داند عنود ** که اندرو آن آب خوش از جوی بود 1280

آبگینه هم بداند از غروب ** که آن لمع بود از مه تابان خوب

چونک چشمش را گشاید امر قم ** پس بخندد چون سحر بار دوم

خنده‌ش آید هم بر آن خنده‌ی خودش ** که در آن تقلید بر می‌آمدش

گوید از چندین ره دور و دراز ** کین حقیقت بود و این اسرار و راز

من در آن وادی چگونه خود ز دور ** شادیی می‌کردم از عمیا و شور 1285

من چه می‌بستم خیال و آن چه بود ** درک سستم سست نقشی می‌نمود

طفل راه را فکرت مردان کجاست ** کو خیال او و کو تحقیق راست

فکر طفلان دایه باشد یا که شیر ** یا مویز و جوز یا گریه و نفیر

آن مقلد هست چون طفل علیل ** گر چه دارد بحث باریک و دلیل

آن تعمق در دلیل و در شکال ** از بصیرت می‌کند او را گسیل 1290

مایه‌ای کو سرمه‌ی سر ویست ** برد و در اشکال گفتن کار بست

ای مقلد از بخارا باز گرد ** رو به خواری تا شوی تو شیرمرد

تا بخارای دگر بینی درون ** صفدران در محفلش لا یفقهون

پیک اگر چه در زمین چابک‌تگیست ** چون به دریا رفت بسکسته رگیست

او حملناهم بود فی‌البر و بس ** آنک محمولست در بحر اوست کس 1295

بخشش بسیار دارد شه بدو ** ای شده در وهم و تصویری گرو

آن مرید ساده از تقلید نیز ** گریه‌ای می‌کرد وفق آن عزیز

او مقلدوار هم‌چون مرد کر ** گریه می‌دید و ز موجب بی‌خبر

چون بسی بگریست خدمت کرد و رفت ** از پیش آمد مرید خاص تفت