گوید از چندین ره دور و دراز ** کین حقیقت بود و این اسرار و راز

من در آن وادی چگونه خود ز دور ** شادیی می‌کردم از عمیا و شور 1285

من چه می‌بستم خیال و آن چه بود ** درک سستم سست نقشی می‌نمود

طفل راه را فکرت مردان کجاست ** کو خیال او و کو تحقیق راست

فکر طفلان دایه باشد یا که شیر ** یا مویز و جوز یا گریه و نفیر

آن مقلد هست چون طفل علیل ** گر چه دارد بحث باریک و دلیل

آن تعمق در دلیل و در شکال ** از بصیرت می‌کند او را گسیل 1290

مایه‌ای کو سرمه‌ی سر ویست ** برد و در اشکال گفتن کار بست

ای مقلد از بخارا باز گرد ** رو به خواری تا شوی تو شیرمرد

تا بخارای دگر بینی درون ** صفدران در محفلش لا یفقهون

پیک اگر چه در زمین چابک‌تگیست ** چون به دریا رفت بسکسته رگیست

او حملناهم بود فی‌البر و بس ** آنک محمولست در بحر اوست کس 1295

بخشش بسیار دارد شه بدو ** ای شده در وهم و تصویری گرو

آن مرید ساده از تقلید نیز ** گریه‌ای می‌کرد وفق آن عزیز

او مقلدوار هم‌چون مرد کر ** گریه می‌دید و ز موجب بی‌خبر

چون بسی بگریست خدمت کرد و رفت ** از پیش آمد مرید خاص تفت

گفت ای گریان چو ابر بی‌خبر ** بر وفاق گریه‌ی شیخ نظر 1300

الله الله الله ای وافی مرید ** گر چه درتقلید هستی مستفید

تا نگویی دیدم آن شه می‌گریست ** من چو او بگریستم که آن منکریست

گریه‌ی پر جهل و پر تقلید و ظن ** نیست هم‌چون گریه‌ی آن متمن

تو قیاس گریه بر گریه مساز ** هست زین گریه بدان راه دراز

هست آن از بعد سی‌ساله جهاد ** عقل آنجا هیچ نتواند فتاد 1305

هست زان سوی خرد صد مرحله ** عقل را واقف مدان زان قافله

گریه‌ی او نه از غمست و نه از فرح ** روح داند گریه‌ی عین الملح

گریه‌ی او خنده‌ی او آن سریست ** زانچ وهم عقل باشد آن بریست

آب دیده‌ی او چو دیده‌ی او بود ** دیده‌ی نادیده دیده کی شود

آنچ او بیند نتان کردن مساس ** نه از قیاس عقل و نه از راه حواس 1310

شب گریزد چونک نور آید ز دور ** پس چه داند ظلمت شب حال نور

پشه بگریزد ز باد با دها ** پس چه داند پشه ذوق بادها

چون قدیم آید حدث گردد عبث ** پس کجا داند قدیمی را حدث

بر حدث چون زد قدم دنگش کند ** چونک کردش نیست هم‌رنگش کند

گر بخواهی تو بیایی صد نظیر ** لیک من پروا ندارم ای فقیر 1315

این الم و حم این حروف ** چون عصای موسی آمد در وقوف

حرفها ماند بدین حرف از برون ** لیک باشد در صفات این زبون

هر که گیرد او عصایی ز امتحان ** کی بود چون آن عصا وقت بیان

عیسویست این دم نه هر باد و دمی ** که برآید از فرح یا از غمی

این الم است و حم ای پدر ** آمدست از حضرت مولی البشر 1320

هر الف لامی چه می‌ماند بدین ** گر تو جان داری بدین چشمش مبین

گر چه ترکیبش حروفست ای همام ** می‌بماند هم به ترکیب عوام

هست ترکیب محمد لحم و پوست ** گرچه در ترکیب هر تن جنس اوست

گوشت دارد پوست دارد استخوان ** هیچ این ترکیب را باشد همان

که اندر آن ترکیب آمد معجزات ** که همه ترکیبها گشتند مات 1325

هم‌چنان ترکیب حم کتاب ** هست بس بالا و دیگرها نشیب

زانک زین ترکیب آید زندگی ** هم‌چو نفخ صور در درماندگی

اژدها گردد شکافد بحر را ** چون عصا حم از داد خدا

ظاهرش ماند به ظاهرها ولیک ** قرص نان از قرص مه دورست نیک

گریه‌ی او خنده‌ی او نطق او ** نیست از وی هست محض خلق هو 1330

چونک ظاهرها گرفتند احمقان ** وآن دقایق شد ازیشان بس نهان

لاجرم محجوب گشتند از غرض ** که دقیقه فوت شد در معترض

داستان آن کنیزک کی با خر خاتون شهوت می‌راند و او را چون بز و خرس آموخته بود شهوت راندن آدمیانه و کدویی در قضیب خر می‌کرد تا از اندازه نگذرد خاتون بر آن وقوف یافت لکن دقیقه‌ی کدو را ندید کنیزک را ببهانه براه کرد جای دور و با خر جمع شد بی‌کدو و هلاک شد بفضیحت کنیزک بیگاه باز آمد و نوحه کرد که ای جانم و ای چشم روشنم کیر دیدی کدو ندیدی ذکر دیدی آن دگر ندیدی کل ناقص ملعون یعنی کل نظر و فهم ناقص ملعون و اگر نه ناقصان ظاهر جسم مرحوم‌اند ملعون نه‌اند بر خوان لیس علی الاعمی حرج نفی حرج کرد و نفی لعنت و نفی عتاب و غضب

یک کنیزک یک خری بر خود فکند ** از وفور شهوت و فرط گزند