چو برنجد بی‌نوا مانند خلق ** کز کف عقلست جمله رزق حلق

زانک وجد حلق باقی خورد اوست ** این نگه دار ار دل تو صیدجوست

او چو عقل و خلق چون اعضا و تن ** بسته‌ی عقلست تدبیر بدن

ضعف قطب از تن بود از روح نی ** ضعف در کشتی بود در نوح نی

قطب آن باشد که گرد خود تند ** گردش افلاک گرد او بود 2345

یاریی ده در مرمه‌ی کشتی‌اش ** گر غلام خاص و بنده گشتی‌اش

یاریت در تو فزاید نه اندرو ** گفت حق ان تنصروا الله تنصروا

هم‌چو روبه صید گیر و کن فداش ** تا عوض گیری هزاران صید بیش

روبهانه باشد آن صید مرید ** مرده گیرد صید کفتار مرید

مرده پیش او کشی زنده شود ** چرک در پالیز روینده شود 2350

گفت روبه شیر را خدمت کنم ** حیله‌ها سازم ز عقلش بر کنم

حیله و افسونگری کار منست ** کار من دستان و از ره بردنست

از سر که جانب جو می‌شتافت ** آن خر مسکین لاغر را بیافت

پس سلام گرم کرد و پیش رفت ** پیش آن ساده دل درویش رفت

گفت چونی اندرین صحرای خشک ** در میان سنگ لاخ و جای خشک 2355

گفت خر گر در غمم گر در ارم ** قسمتم حق کرد من زان شاکرم

شکر گویم دوست را در خیر و شر ** زانک هست اندر قضا از بد بتر

چونک قسام اوست کفر آمد گله ** صبر باید صبر مفتاح الصله

غیر حق جمله عدواند اوست دوست ** با عدو از دوست شکوت کی نکوست

تا دهد دوغم نخواهم انگبین ** زانک هر نعمت غمی دارد قرین 2360

حکایت دیدن خر هیزم‌فروش با نوایی اسپان تازی را بر آخر خاص و تمنا بردن آن دولت را در موعظه‌ی آنک تمنا نباید بردن الا مغفرت و عنایت و هدایت کی اگر در صد لون رنجی چون لذت مغفرت بود همه شیرین شود باقی هر دولتی کی آن را ناآزموده تمنی می‌بری با آن رنجی قرینست کی آن را نمی‌بینی چنانک از هر دامی دانه پیدا بود و فخ پنهان تو درین یک دام مانده‌ای تمنی می‌بری کی کاشکی با آن دانه‌ها رفتمی پنداری کی آن دانه‌ها بی‌دامست

بود سقایی مرورا یک خری ** گشته از محنت دو تا چون چنبری

پشتش از بار گران صد جای ریش ** عاشق و جویان روز مرگ خویش

جو کجا از کاه خشک او سیر نی ** در عقب زخمی و سیخی آهنی

میر آخر دید او را رحم کرد ** که آشنای صاحب خر بود مرد

پس سلامش کرد و پرسیدش ز حال ** کز چه این خر گشت دوتا هم‌چو دال 2365

گفت از درویشی و تقصیر من ** که نمی‌یابد خود این بسته‌دهن

گفت بسپارش به من تو روز چند ** تا شود در آخر شه زورمند

خر بدو بسپرد و آن رحمت‌پرست ** در میان آخر سلطانش بست

خر ز هر سو مرکب تازی بدید ** با نوا و فربه و خوب و جدید

زیر پاشان روفته آبی زده ** که به وقت وجو به هنگام آمده 2370

خارش و مالش مر اسپان را بدید ** پوز بالا کرد کای رب مجید

نه که مخلوق توم گیرم خرم ** از چه زار و پشت ریش و لاغرم

شب ز درد پشت و از جوع شکم ** آرزومندم به مردن دم به دم

حال این اسپان چنین خوش با نوا ** من چه مخصوصم به تعذیب و بلا

ناگهان آوازه‌ی پیگار شد ** تازیان را وقت زین و کار شد 2375

زخمهای تیر خوردند از عدو ** رفت پیکانها دریشان سو به سو

از غزا باز آمدند آن تازیان ** اندر آخر جمله افتاده ستان

پایهاشان بسته محکم با نوار ** نعلبندان ایستاده بر قطار

می‌شکافیدند تن‌هاشان بنیش ** تا برون آرند پیکانها ز ریش

آن خر آن را دید و می‌گفت ای خدا ** من به فقر و عافیت دادم رضا 2380

زان نوا بیزارم و زان زخم زشت ** هرکه خواهد عافیت دنیا بهشت

ناپسندیدن روباه گفتن خر را کی من راضیم به قسمت

گفت روبه جستن رزق حلال ** فرض باشد از برای امتثال

عالم اسباب و چیزی بی‌سبب ** می‌نباید پس مهم باشد طلب

وابتغوا من فضل الله است امر ** تا نباید غصب کردن هم‌چو نمر

گفت پیغامبر که بر رزق ای فتی ** در فرو بسته‌ست و بر در قفلها 2385

جنبش و آمد شد ما و اکتساب ** هست مفتاحی بر آن قفل و حجاب

بی‌کلید این در گشادن راه نیست ** بی‌طلب نان سنت الله نیست

جواب گفتن خر روباه را

گفت از ضعف توکل باشد آن ** ورنه بدهد نان کسی که داد جان

هر که جوید پادشاهی و ظفر ** کم نیاید لقمه‌ی نان ای پسر

دام و دد جمله همه اکال رزق ** نه پی کسپ‌اند نه حمال رزق 2390