عاجزم من از منی خویشتن ** چه نشستی پر منی تو پیش من

بی‌من و مایی همی‌جویم به جان ** تا شوم من گوی آن خوش صولجان

هر که بی‌من شد همه من‌ها خود اوست ** دوست جمله شد چو خود را نیست دوست 2665

آینه بی‌نقش شد یابد بها ** زانک شد حاکی جمله نقشها

حکایت شیخ محمد سررزی غزنوی قدس الله سره

زاهدی در غزنی از دانش مزی ** بد محمد نام و کفیت سررزی

بود افطارش سر رز هر شبی ** هفت سال او دایم اندر مطلبی

بس عجایب دید از شاه وجود ** لیک مقصودش جمال شاه بود

بر سر که رفت آن از خویش سیر ** گفت بنما یا فتادم من به زیر 2670

گفت نامد مهلت آن مکرمت ** ور فرو افتی نمیری نکشمت

او فرو افکند خود را از وداد ** در میان عمق آبی اوفتاد

چون نمرد از نکس آن جان‌سیر مرد ** از فراق مرگ بر خود نوحه کرد

کین حیات او را چو مرگی می‌نمود ** کار پیشش بازگونه گشته بود

موت را از غیب می‌کرد او کدی ** ان فی موتی حیاتی می‌زدی 2675

موت را چون زندگی قابل شده ** با هلاک جان خود یک دل شده

سیف و خنجر چون علی ریحان او ** نرگس و نسرین عدوی جان او

بانگ آمد رو ز صحرا سوی شهر ** بانگ طرفه از ورای سر و جهر

گفت ای دانای رازم مو به مو ** چه کنم در شهر از خدمت بگو

گفت خدمت آنک بهر ذل نفس ** خویش را سازی تو چون عباس دبس 2680

مدتی از اغنیا زر می‌ستان ** پس به درویشان مسکین می‌رسان

خدمتت اینست تا یک چند گاه ** گفت سمعا طاعة ای جان‌پناه

بس سال و بس جواب و ماجرا ** بد میان زاهد و رب الوری

که زمین و آسمان پر نور شد ** در مقالات آن همه مذکور شد

لیک کوته کردم آن گفتار را ** تا ننوشد هر خسی اسرار را 2685

آمدن شیخ بعد از چندین سال از بیابان به شهر غزنین و زنبیل گردانیدن به اشارت غیبی و تفرقه کردن آنچ جمع آید بر فقرا هر که را جان عز لبیکست نامه بر نامه پیک بر پیکست چنانک روزن خانه باز باشد آفتاب و ماهتاب و باران و نامه و غیره منقطع نباشد

رو به شهر آورد آن فرمان‌پذیر ** شهر غزنین گشت از رویش منیر

از فرح خلقی به استقبال رفت ** او در آمد از ره دزدیده تفت

جمله اعیان و مهان بر خاستند ** قصرها از بهر او آراستند

گفت من از خودنمایی نامدم ** جز به خواری و گدایی نامدم

نیستم در عزم قال و قیل من ** در به در گردم به کف زنبیل من 2690

بنده فرمانم که امرست از خدا ** که گدا باشم گدا باشم گدا

در گدایی لفظ نادر ناورم ** جز طریق خس گدایان نسپرم

تا شوم غرقه‌ی مذلت من تمام ** تا سقطها بشنوم از خاص و عام

امر حق جانست و من آن را تبع ** او طمع فرمود ذل من طمع

چون طمع خواهد ز من سلطان دین ** خاک بر فرق قناعت بعد ازین 2695

او مذلت خواست کی عزت تنم ** او گدایی خواست کی میری کنم

بعد ازین کد و مذلت جان من ** بیست عباس‌اند در انبان من

شیخ بر می‌گشت زنبیلی به دست ** شیء لله خواجه توفیقیت هست

برتر از کرسی و عرش اسرار او ** شیء لله شیء لله کار او

انبیا هر یک همین فن می‌زنند ** خلق مفلس کدیه ایشان می‌کنند 2700

اقرضوا الله اقرضوا الله می‌زنند ** بازگون بر انصروا الله می‌تنند

در به در این شیخ می‌آرد نیاز ** بر فلک صد در برای شیخ باز

که آن گدایی که آن به جد می‌کرد او ** بهر یزدان بود نه از بهر گلو

ور بکردی نیز از بهر گلو ** آن گلو از نور حق دارد غلو

در حق او خورد نان و شهد و شیر ** به ز چله وز سه روزه‌ی صد فقیر 2705

نور می‌نوشد مگو نان می‌خورد ** لاله می‌کارد به صورت می‌چرد

چون شراری کو خورد روغن ز شمع ** نور افزاید ز خوردش بهر جمع

نان‌خوری را گفت حق لاتسرفوا ** نور خوردن را نگفتست اکتفوا

آن گلوی ابتلا بد وین گلو ** فارغ از اسراف و آمن از غلو

امر و فرمان بود نه حرص و طمع ** آن چنان جان حرص را نبود تبع 2710

گر بگوید کیمیا مس را بده ** تو به من خود را طمع نبود فره

گنجهای خاک تا هفتم طبق ** عرضه کرده بود پیش شیخ حق