استخوانها رفته جمله جان شده ** تخت و تخته آن زمان یکسان شده

وقت هشیاری چو آب و روغنند ** وقت مستی هم‌چو جان اندر تنند

چون هریسه گشته آنجا فرق نیست ** نیست فرقی کاندر آنجا غرق نیست 3460

این چنین باده همی‌برد آن غلام ** سوی قصر آن امیر نیک‌نام

پیشش آمد زاهدی غم دیده‌ای ** خشک مغزی در بلا پیچیده‌ای

تن ز آتشهای دل بگداخته ** خانه از غیر خدا پرداخته

گوشمال محنت بی‌زینهار ** داغها بر داغها چندین هزار

دیده هر ساعت دلش در اجتهاد ** روز و شب چفسیده او بر اجتهاد 3465

سال و مه در خون و خاک آمیخته ** صبر و حلمش نیم‌شب بگریخته

گفت زاهد در سبوها چیست آن ** گفت باده گفت آن کیست آن

گفت آن آن فلان میر اجل ** گفت طالب را چنین باشد عمل

طالب یزدان و آنگه عیش و نوش ** باده‌ی شیطان و آنگه نیم هوش

هوش تو بی می چنین پژمرده است ** هوشها باید بر آن هوش تو بست 3470

تا چه باشد هوش تو هنگام سکر ** ای چو مرغی گشته صید دام سکر

حکایت ضیاء دلق کی سخت دراز بود و برادرش شیخ اسلام تاج بلخ به غایت کوتاه بالا بود و این شیخ اسلام از برادرش ضیا ننگ داشتی ضیا در آمد به درس او و همه صدور بلخ حاضر به درس او ضیا خدمتی کرد و بگذشت شیخ اسلام او را نیم قیامی کرد سرسری گفت آری سخت درازی پاره‌ای در دزد

آن ضیاء دلق خوش الهام بود ** دادر آن تاج شیخ اسلام بود

تاج شیخ اسلام دار الملک بلخ ** بود کوته‌قد و کوچک هم‌چو فرخ

گرچه فاضل بود و فحل و ذو فنون ** این ضیا اندر ظرافت بد فزون

او بسی کوته ضیا بی‌حد دراز ** بود شیخ اسلام را صد کبر و ناز 3475

زین برادر عار و ننگش آمدی ** آن ضیا هم واعظی بد با هدی

روز محفل اندر آمد آن ضیا ** بارگه پر قاضیان و اصفیا

کرد شیخ اسلام از کبر تمام ** این برادر را چنین نصف القیام

گفت او را بس درازی بهر مزد ** اندکی زان قد سروت هم بدزد

پس ترا خود هوش کو یا عقل کو ** تا خوری می ای تو دانش را عدو 3480

روت بس زیباست نیلی هم بکش ** ضحکه باشد نیل بر روی حبش

در تو نوری کی درآمد ای غوی ** تا تو بیهوشی و ظلمت‌جو شوی

سایه در روزست جستن قاعده ** در شب ابری تو سایه‌جو شده

گر حلال آمد پی قوت عوام ** طالبان دوست را آمد حرام

عاشقان را باده خون دل بود ** چشمشان بر راه و بر منزل بود 3485

در چنین راه بیابان مخوف ** این قلاوز خرد با صد کسوف

خاک در چشم قلاوزان زنی ** کاروان را هالک و گمره کنی

نان جو حقا حرامست و فسوس ** نفس را در پیش نه نان سبوس

دشمن راه خدا را خوار دار ** دزد را منبر منه بر دار دار

دزد را تو دست ببریدن پسند ** از بریدن عاجزی دستش ببند 3490

گر نبندی دست او دست تو بست ** گر تو پایش نشکنی پایت شکست

تو عدو را می دهی و نی‌شکر ** بهر چه گو زهر خند و خاک خور

زد ز غیرت بر سبو سنگ و شکست ** او سبو انداخت و از زاهد بجست

رفت پیش میر و گفتش باده کو ** ماجرا را گفت یک یک پیش او

رفتن امیر خشم‌آلود برای گوشمال زاهد

میر چون آتش شد و برجست راست ** گفت بنما خانه‌ی زاهد کجاست 3495

تا بدین گرز گران کوبم سرش ** آن سر بی‌دانش مادرغرش

او چه داند امر معروف از سگی ** طالب معروفی است و شهرگی

تا بدین سالوس خود را جا کند ** تا به چیزی خویشتن پیدا کند

کو ندارد خود هنر الا همان ** که تسلس می‌کند با این و آن

او اگر دیوانه است و فتنه‌کاو ** داروی دیوانه باشد کیر گاو 3500

تا که شیطان از سرش بیرون رود ** بی‌لت خربندگان خر چون رود

میر بیرون جست دبوسی بدست ** نیم شب آمد به زاهد نیم‌مست

خواست کشتن مرد زاهد را ز خشم ** مرد زاهد گشت پنهان زیر پشم

مرد زاهد می‌شنید از میر آن ** زیر پشم آن رسن‌تابان نهان

گفت در رو گفتن زشتی مرد ** آینه تاند که رو را سخت کرد 3505

روی باید آینه‌وار آهنین ** تات گوید روی زشت خود ببین

حکایت مات کردن دلقک سید شاه ترمد را

شاه با دلقک همی شطرنج باخت ** مات کردش زود خشم شه بتاخت