علت و پرهیز شد بحران نماند ** کفر او ایمان شد و کفران نماند

چون الف از استقامت شد به پیش ** او ندارد هیچ از اوصاف خویش

گشت فرد از کسوه‌ی خوهای خویش ** شد برهنه جان به جان‌افزای خویش

چون برهنه رفت پیش شاه فرد ** شاهش از اوصاف قدسی جامه کرد

خلعتی پوشید از اوصاف شاه ** بر پرید از چاه بر ایوان جاه 3615

این چنین باشد چو دردی صاف گشت ** از بن طشت آمد او بالای طشت

در بن طشت از چه بود او دردناک ** شومی آمیزش اجزای خاک

یار ناخوش پر و بالش بسته بود ** ورنه او در اصل بس برجسته بود

چون عتاب اهبطوا انگیختند ** هم‌چو هاروتش نگون آویختند

بود هاروت از ملاک آسمان ** از عتابی شد معلق هم‌چنان 3620

سرنگون زان شد که از سر دور ماند ** خویش را سر ساخت و تنها پیش راند

آن سپد خود را چو پر از آب دید ** کر استغنا و از دریا برید

بر جگر آبش یکی قطره نماند ** بحر رحمت کرد و او را باز خواند

رحمتی بی‌علتی بی‌خدمتی ** آید از دریا مبارک ساعتی

الله الله گرد دریابار گرد ** گرچه باشند اهل دریابار زرد 3625

تا که آید لطف بخشایش‌گری ** سرخ گردد روی زرد از گوهری

زردی رو بهترین رنگهاست ** زانک اندر انتظار آن لقاست

لیک سرخی بر رخی که آن لامعست ** بهر آن آمد که جانش قانعست

که طمع لاغر کند زرد و ذلیل ** نیست او از علت ابدان علیل

چون ببیند روی زرد بی‌سقم ** خیره گردد عقل جالینوس هم 3630

چون طمع بستی تو در انوار هو ** مصطفی گوید که ذلت نفسه

نور بی‌سایه لطیف و عالی است ** آن مشبک سایه‌ی غربالی است

عاشقان عریان همی‌خواهند تن ** پیش عنینان چه جامه چه بدن

روزه‌داران را بود آن نان و خوان ** خرمگس را چه ابا چه دیگدان

دگربار استدعاء شاه از ایاز کی تاویل کار خود بگو و مشکل منکران را و طاعنان را حل کن کی ایشان را در آن التباس رها کردن مروت نیست

این سخن از حد و اندازه‌ست بیش ** ای ایاز اکنون بگو احوال خویش 3635

هست احوال تو از کان نوی ** تو بدین احوال کی راضی شوی

هین حکایت کن از آن احوال خوش ** خاک بر احوال و درس پنج و شش

حال باطن گر نمی‌آید بگفت ** حال ظاهر گویمت در طاق وجفت

که ز لطف یار تلخیهای مات ** گشت بر جان خوشتر از شکرنبات

زان نبات ار گرد در دریا رود ** تلخی دریا همه شیرین شود 3640

صدهزار احوال آمد هم‌چنین ** باز سوی غیب رفتند ای امین

حال هر روزی بدی مانند نی ** هم‌چو جو اندر روش کش بند نی

شادی هر روز از نوعی دگر ** فکرت هر روز را دیگر اثر

تمثیل تن آدمی به مهمان‌خانه و اندیشه‌های مختلف به مهمانان مختلف عارف در رضا بدان اندیشه‌های غم و شادی چون شخص مهمان‌دوست غریب‌نواز خلیل‌وار کی در خلیل باکرام ضیف پیوسته باز بود بر کافر و مومن و امین و خاین و با همه مهمانان روی تازه داشتی

هست مهمان‌خانه این تن ای جوان ** هر صباحی ضیف نو آید دوان

هین مگو کین مانند اندر گردنم ** که هم اکنون باز پرد در عدم 3645

هرچه آید از جهان غیب‌وش ** در دلت ضیفست او را دار خوش

حکایت آن مهمان کی زن خداوند خانه گفت کی باران فرو گرفت و مهمان در گردن ما ماند

آن یکی را بیگهان آمد قنق ** ساخت او را هم‌چو طوق اندر عنق

خوان کشید او را کرامتها نمود ** آن شب اندر کوی ایشان سور بود

مرد زن را گفت پنهانی سخن ** که امشب ای خاتون دو جامه خواب کن

پستر ما را بگستر سوی در ** بهر مهمان گستر آن سوی دگر 3650

گفت زن خدمت کنم شادی کنم ** سمع و طاعه ای دو چشم روشنم

هر دو پستر گسترید و رفت زن ** سوی ختنه‌سور کرد آنجا وطن

ماند مهمان عزیز و شوهرش ** نقل بنهادند از خشک و ترش

در سمر گفتند هر دو منتجب ** سرگذشت نیک و بد تا نیم شب

بعد از آن مهمان ز خواب و از سمر ** شد در آن پستر که بد آن سوی در 3655

شوهر از خجلت بدو چیزی نگفت ** که ترا این سوست ای جان جای خفت

که برای خواب تو ای بوالکرم ** پستر آن سوی دگر افکنده‌ام

آن قراری که به زن او داده بود ** گشت مبدل و آن طرف مهمان غنود

آن شب آنجا سخت باران در گرفت ** کز غلیظی ابرشان آمد شگفت

زن بیامد بر گمان آنک شو ** سوی در خفتست و آن سو آن عمو 3660