کرد مردی از سخن‌دانی سال ** حق و باطل چیست ای نیکو مقال

گوش را بگرفت و گفت این باطلست ** چشم حقست و یقینش حاصلست

آن به نسبت باطل آمد پیش این ** نسبتست اغلب سخنها ای امین

ز آفتاب ار کرد خفاش احتجاب ** نیست محجوب از خیال آفتاب 3910

خوف او را خود خیالش می‌دهد ** آن خیالش سوی ظلمت می‌کشد

آن خیال نور می‌ترساندش ** بر شب ظلمات می‌چفساندش

از خیال دشمن و تصویر اوست ** که تو بر چفسیده‌ای بر یار و دوست

موسیا کشفت لمع بر که فراشت ** آن مخیل تاب تحقیقت نداشت

هین مشو غره بدانک قابلی ** مر خیالش را و زین ره واصلی 3915

از خیال حرب نهراسید کس ** لا شجاعه قبل حرب این دان و بس

بر خیال حرب خیز اندر فکر ** می‌کند چون رستمان صد کر و فر

نقش رستم که آن به حمامی بود ** قرن حمله فکر هر خامی بود

این خیال سمع چون مبصر شود ** حیز چه بود رستمی مضطر شود

جهد کن کز گوش در چشمت رود ** آنچ که آن باطل بدست آن حق شود 3920

زان سپس گوشت شود هم طبع چشم ** گوهری گردد دو گوش هم‌چو یشم

بلک جمله تن چو آیینه شود ** جمله چشم و گوهر سینه شود

گوش انگیزد خیال و آن خیال ** هست دلاله‌ی وصال آن جمال

جهد کن تا این خیال افزون شود ** تا دلاله رهبر مجنون شود

آن خلیفه گول هم یک چند نیز ** ریش گاوی کرد خوش با آن کنیز 3925

ملک را تو ملک غرب و شرق گیر ** چون نمی‌ماند تو آن را برق گیر

مملکت کان می‌نماند جاودان ** ای دلت خفته تو آن را خواب دان

تا چه خواهی کرد آن باد و بروت ** که بگیرد هم‌چو جلادی گلوت

هم درین عالم بدان که مامنیست ** از منافق کم شنو کو گفت نیست

حجت منکران آخرت و بیان ضعف آن حجت زیرا حجت ایشان به دین باز می‌گردد کی غیر این نمی‌بینیم

حجتش اینست گوید هر دمی ** گر بدی چیزی دگر هم دیدمی 3930

گر نبیند کودکی احوال عقل ** عاقلی هرگز کند از عقل نقل

ور نبیند عاقلی احوال عشق ** کم نگردد ماه نیکوفال عشق

حسن یوسف دیده‌ی اخوان ندید ** از دل یعقوب کی شد ناپدید

مر عصا را چشم موسی چوب دید ** چشم غیبی افعی و آشوب دید

چشم سر با چشم سر در جنگ بود ** غالب آمد چشم سر حجت نمود 3935

چشم موسی دست خود را دست دید ** پیش چشم غیب نوری بد پدید

این سخن پایان ندارد در کمال ** پیش هر محروم باشد چون خیال

چون حقیقت پیش او فرج و گلوست ** کم بیان کن پیش او اسرار دوست

پیش ما فرج و گلو باشد خیال ** لاجرم هر دم نماید جان جمال

هر که را فرج و گلو آیین و خوست ** آن لکم دین ولی دین بهر اوست 3940

با چنان انکار کوته کن سخن ** احمدا کم گوی با گبر کهن

آمدن خلیفه نزد آن خوب‌روی برای جماع

آن خلیفه کرد رای اجتماع ** سوی آن زن رفت از بهر جماع

ذکر او کرد و ذکر بر پای کرد ** قصد خفت و خیز مهرافزای کرد

چون میان پای آن خاتون نشست ** پس قضا آمد ره عیشش ببست

خشت و خشت موش در گوشش رسید ** خفت کیرش شهوتش کلی رمید 3945

وهم آن کز مار باشد این صریر ** که همی‌جنبد بتندی از حصیر

خنده گرفتن آن کنیزک را از ضعف شهوت خلیفه و قوت شهوت آن امیر و فهم کردن خلیفه از خنده‌ی کنیزک

زن بدید آن سستی او از شگفت ** آمد اندر قهقهه خنده‌ش گرفت

یادش آمد مردی آن پهلوان ** که بکشت او شیر و اندامش چنان

غالب آمد خنده‌ی زن شد دراز ** جهد می‌کرد و نمی‌شد لب فراز

سخت می‌خندید هم‌چون بنگیان ** غالب آمد خنده بر سود و زیان 3950

هرچه اندیشید خنده می‌فزود ** هم‌چو بند سیل ناگاهان گشود

گریه و خنده غم و شادی دل ** هر یکی را معدنی دان مستقل

هر یکی را مخزنی مفتاح آن ** ای برادر در کف فتاح دان

هیچ ساکن می‌نشد آن خنده زو ** پس خلیفه طیره گشت و تندخو

زود شمشیر از غلافش بر کشید ** گفت سر خنده واگو ای پلید 3955

در دلم زین خنده ظنی اوفتاد ** راستی گو عشوه نتوانیم داد