English    Türkçe    فارسی   

6
1-50

  • ای حیات دل حسام‌الدین بسی  ** میل می‌جوشد به قسم سادسی 
  • O Life of the heart, Husámu’ddín, desire for (the composition of) a Sixth Part has long been boiling (within me).

  • گشت از جذب چو تو علامه‌ای  ** در جهان گردان حسامی نامه‌ای 
  • Through the attraction (influence) of a Sage like thee, a Book of Husám has come into circulation in the world.

  • پیش‌کش می‌آرمت ای معنوی  ** قسم سادس در تمام مثنوی 
  • (Now), O spiritual one, I bring to thee as an offering the Sixth Part to complete the Mathnawí.

  • شش جهت را نور ده زین شش صحف  ** کی یطوف حوله من لم یطف 
  • From these Six Books give light to the Six Directions, in order that any one who has not performed the circumambulation may (now) perform it (round the Mathnawí).

  • عشق را با پنج و با شش کار نیست  ** مقصد او جز که جذب یار نیست  5
  • Love hath naught to do with the five (senses) and the six (directions): its goal is only (to experience) the attraction exerted by the Beloved.

  • بوک فیما بعد دستوری رسد  ** رازهای گفتنی گفته شود 
  • Afterwards, maybe, permission will come (from God): the secrets that ought to be told will be told,

  • یا بیانی که بود نزدیکتر  ** زین کنایات دقیق مستتر 
  • With an eloquence that is nearer (to the understanding) than these subtle recondite allusions.

  • راز جز با رازدان انباز نیست  ** راز اندر گوش منکر راز نیست 
  • The secret is partner with none but the knower of the secret; in the sceptic's ear the secret is no secret (at all).

  • لیک دعوت واردست از کردگار  ** با قبول و ناقبول او را چه کار 
  • But (the command) to call (the people to God) comes down from the Maker: what has he (the prophet or saint) to do with (their) acceptance or non-acceptance?

  • نوح نهصد سال دعوت می‌نمود  ** دم به دم انکار قومش می‌فزود  10
  • Noah continued to call (the people to God) for nine hundred years: the unbelief of his folk was increasing from moment to moment.

  • هیچ از گفتن عنان واپس کشید  ** هیچ اندر غار خاموشی خزید 
  • Did he ever pull back the rein of speech? Did he ever creep into the cave of silence?

  • گفت از بانگ و علالای سگان  ** هیچ واگردد ز راهی کاروان 
  • He said (to himself), “Does a caravan ever turn back from a journey on account of the noise and clamour of dogs?

  • یا شب مهتاب از غوغای سگ  ** سست گردد بدر را در سیر تگ 
  • Or on a night of moonlight is the running of the full-moon in its course retarded by the dog's outcry?

  • مه فشاند نور و سگ عو عو کند  ** هر کسی بر خلقت خود می‌تند 
  • The moon sheds light and the dog barks: every one proceeds according to his nature.

  • هر کسی را خدمتی داده قضا  ** در خور آن گوهرش در ابتلا  15
  • (The Divine) Destiny hath allotted to every one a certain service, suitable to his essential nature, (to be performed) in (the way of) probation.

  • چونک نگذارد سگ آن نعره‌ی سقم  ** من مهم سیران خود را چون هلم 
  • Since the dog will not leave off his pestilent howling, I (who) am the moon, how should I abandon my course?”

  • چونک سرکه سرکگی افزون کند  ** پس شکر را واجب افزونی بود 
  • Inasmuch as the vinegar increases acidity, therefore it is necessary to increase the sugar.

  • قهر سرکه لطف هم‌چون انگبین  ** کین دو باشد رکن هر اسکنجبین 
  • Wrath is (like) vinegar, mercy like honey; and these twain are the basis of every oxymel.

  • انگبین گر پای کم آرد ز خل  ** آیند آن اسکنجبین اندر خلل 
  • If the honey fail to withstand (be overpowered by) the vinegar, the oxymel will be spoilt.

  • قوم بر وی سرکه‌ها می‌ریختند  ** نوح را دریا فزون می‌ریخت قند  20
  • The people were pouring vinegar on him (Noah), and the Ocean (of Divine Bounty) was pouring more sugar for Noah.

  • قند او را بد مدد از بحر جود  ** پس ز سرکه‌ی اهل عالم می‌فزود 
  • His sugar was replenished from the Sea of Bounty, therefore it was exceeding the vinegar of (all) the inhabitants of the world.

  • واحد کالالف کی بود آن ولی  ** بلک صد قرنست آن عبدالعلی 
  • Who is a single one like a thousand? That Saint. Nay, that Servant of the High (God) is (equivalent to) a hundred generations.

  • خم که از دریا درو راهی شود  ** پیش او جیحونها زانو زند 
  • The great rivers kneel (in homage) before the jar into which there comes a channel from the sea,

  • خاصه این دریا که دریاها همه  ** چون شنیدند این مثال و دمدمه 
  • Especially this Sea (of Reality); for all the (other) seas, when they heard this (imperial) mandate and (mighty) tumult—

  • شد دهانشان تلخ ازین شرم و خجل  ** که قرین شد نام اعظم با اقل  25
  • Their mouths became bitter with shame and confusion because the Greatest Name had been joined with the least.

  • در قران این جهان با آن جهان  ** این جهان از شرم می‌گردد جهان 
  • At the conjunction of this world with yonder world this world is recoiling in shame.

  • این عبارت تنگ و قاصر رتبتست  ** ورنه خس را با اخص چه نسبتست 
  • This (manner of) expression is narrow (inadequate) and deficient, for what resemblance exists between the vile and the most elect?

  • زاغ در رز نعره‌ی زاغان زند  ** بلبل از آواز خوش کی کم کند 
  • (If) the crow caws in the orchard, (yet) how should the nightingale cease its sweet song?

  • پس خریدارست هر یک را جدا  ** اندرین بازار یفعل ما یشا 
  • Every one, then, has his separate customer in this bazaar of He doeth what He pleases.

  • نقل خارستان غذای آتش است  ** بوی گل قوت دماغ سرخوش است  30
  • The dessert provided by the thornbrake is nutriment (fuel) for the fire; the scent of the rose is food for the intoxicated brain.

  • گر پلیدی پیش ما رسوا بود  ** خوک و سگ را شکر و حلوا بود 
  • If filth is disgraceful in our opinion, (yet) it is sugar and sweetmeat to the pig and the dog.

  • گر پلیدان این پلیدیها کنند  ** آبها بر پاک کردن می‌تنند 
  • If the filthy ones commit these foulnesses, (yet) the (pure) waters are intent on purification.

  • گرچه ماران زهرافشان می‌کنند  ** ورچه تلخان‌مان پریشان می‌کنند 
  • Though the snakes are scattering venom and though the sour people are making us distressed,

  • نحلها بر کو و کندو و شجر  ** می‌نهند از شهد انبار شکر 
  • (Yet) in mountain and hive and tree the bees are depositing a sugar-store of honey.

  • زهرها هرچند زهری می‌کنند  ** زود تریاقاتشان بر می‌کنند  35
  • However much the venoms show venomousness, the antidotes quickly root them out.

  • این جهان جنگست کل چون بنگری  ** ذره با ذره چو دین با کافری 
  • When you consider, this world is all at strife, mote with mote, as religion (is in conflict) with infidelity.

  • آن یکی ذره همی پرد به چپ  ** وآن دگر سوی یمین اندر طلب 
  • One mote is flying to the left, and another to the right in search.

  • ذره‌ای بالا و آن دیگر نگون  ** جنگ فعلیشان ببین اندر رکون 
  • One mote (flies) up and another down: in their inclination (movement) behold actual strife.

  • جنگ فعلی هست از جنگ نهان  ** زین تخالف آن تخالف را بدان 
  • The actual strife is the result of the hidden strife: know that that discord springs from this discord.

  • ذره‌ای کان محو شد در آفتاب  ** جنگ او بیرون شد از وصف و حساب  40
  • The strife of the mote that has been effaced in the sun is beyond description and calculation.

  • چون ز ذره محو شد نفس و نفس  ** جنگش اکنون جنگ خورشیدست بس 
  • Since the (individual) soul and breath have been effaced from the mote, its strife now is only the strife of the sun,

  • رفت از وی جنبش طبع و سکون  ** از چه از انا الیه راجعون 
  • (Its) natural movement and rest have gone from it—by what (means)? By means of Verily unto Him we are returning.

  • ما به بحر تو ز خود راجع شدیم  ** وز رضاع اصل مسترضع شدیم 
  • We have returned from ourselves to Thy sea and have sucked from the source that suckled us.

  • در فروغ راه ای مانده ز غول  ** لاف کم زن از اصول ای بی‌اصول 
  • O thou who, on account of the ghoul, hast remained in the derivatives (unessentials) of the Way, do not boast of (possessing) the fundamental principles (thereof), O unprincipled man.

  • جنگ ما و صلح ما در نور عین  ** نیست از ما هست بین اصبعین  45
  • Our war and our peace is in the light of the Essence: ’tis not from us, ’tis between the two fingers (of God).

  • جنگ طبعی جنگ فعلی جنگ قول  ** در میان جزوها حربیست هول 
  • War of nature, war of action, war of speech—there is a terrible conflict amongst the parts (of the universe).

  • این جهان زن جنگ قایم می‌بود  ** در عناصر در نگر تا حل شود 
  • This world is maintained by means of this war: consider the elements, in order that it (the difficulty) may be solved.

  • چار عنصر چار استون قویست  ** که بدیشان سقف دنیا مستویست 
  • The four elements are four strong pillars by which the roof of the present world is (kept) upright.

  • هر ستونی اشکننده‌ی آن دگر  ** استن آب اشکننده‌ی آن شرر 
  • Each pillar is a destroyer of the other: the pillar (known as) water is a destroyer of the flames (of fire).

  • پس بنای خلق بر اضداد بود  ** لاجرم ما جنگییم از ضر و سود  50
  • Hence the edifice of creation is (based) upon contraries; consequently we are at war for weal and woe.