English    Türkçe    فارسی   

6
1582-1631

  • روشنی خانه باشی هم‌چو شمع  ** گر فرو پاشی تو هم‌چون شمع دمع 
  • You will be the light of the house, like the candle, if like the candle you shed showers of tears.

  • آن ترش‌رویی مادر یا پدر  ** حافظ فرزند شد از هر ضرر 
  • The mother’s or father’s sourness of face preserves the child from every harm.

  • ذوق خنده دیده‌ای ای خیره‌خند  ** ذوق گریه بین که هست آن کان قند 
  • You have experienced the pleasure of laughing, O inordinate laugher: (now) experience the pleasure of weeping (and recognise) that it is a mine of sugar.

  • چون جهنم گریه آرد یاد آن  ** پس جهنم خوشتر آید از جنان  1585
  • Since thinking of Hell causes weeping, therefore Hell is better than Paradise.

  • خنده‌ها در گریه‌ها آمد کتیم  ** گنج در ویرانه‌ها جو ای سلیم 
  • In tears there are laughters concealed: seek treasure amidst ruins, O simple (sincere) man.

  • ذوق در غمهاست پی گم کرده‌اند  ** آب حیوان را به ظلمت برده‌اند 
  • Pleasure is (concealed) in pains: the track has been lost, the Water of Life has been taken away into the (Land of) Darkness.

  • بازگونه نعل در ره تا رباط  ** چشمها را چار کن در احتیاط 
  • On the way to the Caravanseray the shoes are upside down: make your (two) eyes to be (as) four in precaution (against being deceived).

  • چشمها را چار کن در اعتبار  ** یار کن با چشم خود دو چشم یار 
  • Make your (two) eyes to be (as) four in careful consideration: join to your own eye (eyes) the two eyes of the Friend.

  • امرهم شوری بخوان اندر صحف  ** یار را باش و مگوش از ناز اف  1590
  • Read in the pages (of the Qur’an) their affair is a matter for consultation: be (devoted) to the Friend and do not say to him disdainfully, ‘Fie!’

  • یار باشد راه را پشت و پناه  ** چونک نیکو بنگری یارست راه 
  • The Friend is the support and refuge on the Way: when you consider well; (you will see that) the Friend is the Way.

  • چونک در یاران رسی خامش نشین  ** اندر آن حلقه مکن خود را نگین 
  • When you come into a company of friends, sit silent: do not make yourself the bezel in that ring.

  • در نماز جمعه بنگر خوش به هوش  ** جمله جمعند و یک‌اندیشه و خموش 
  • At the Friday prayer-service look well and attentively: (you will see that) all are concentrated and possessed by a single thought and silent.

  • رختها را سوی خاموشی کشان  ** چون نشان جویی مکن خود را نشان 
  • Direct your course towards silence: when you seek the marks (of the Way), do not make yourself a mark (for attention).

  • گفت پیغامبر که در بحر هموم  ** در دلالت دان تو یاران را نجوم  1595
  • The Prophet said, ‘Know that amidst the sea of cares (my) Companions are (as) stars in respect of guidance.’

  • چشم در استارگان نه ره بجو  ** نطق تشویش نظر باشد مگو 
  • Fix your eye on the stars, seek the Way; speech is a cause of confusion to the sight: do not speak.

  • گر دو حرف صدق گویی ای فلان  ** گفت تیره در تبع گردد روان 
  • If you utter two true words, O such-and-such, the dark (false) speech will begin to flow in their train.

  • این نخواندی کالکلام ای مستهام  ** فی شجون حره جر الکلام 
  • Haven’t you read that (your) talk concerning (your) griefs, O frenzied (lover) is drawn along by the draw (ride) of talk?

  • هین مشو شارع در آن حرف رشد  ** که سخن زو مر سخن را می‌کشد 
  • Beware, do not begin (to speak) those right words, for words quickly draw (other) words (after them).

  • نیست در ضبطت چو بگشادی دهان  ** از پی صافی شود تیره روان  1600
  • When you have (once) opened your mouth, they are not in your control: the dark(falsehood) flows on the heels of the pure (truth).

  • آنک معصوم ره وحی خداست  ** چون همه صافست بگشاید رواست 
  • He (alone) may open (his mouth) who is preserved (from error) in the way of (Divine) inspiration; ‘tis permissible, since he is entirely pure;

  • زانک ما ینطق رسول بالهوی  ** کی هوا زاید ز معصوم خدا 
  • For a prophet does not speak from self-will: how should self-will proceed from him who is preserved by God?

  • خویشتن را ساز منطیقی ز حال  ** تا نگردی هم‌چو من سخره‌ی مقال 
  • Make yourself one that speaks eloquently from ecstatic feeling, lest you become a slave to argumentation like me.”

  • سال کردن آن صوفی قاضی را 
  • How the Súfi questioned the Cadi.

  • گفت صوفی چون ز یک کانست زر  ** این چرا نفعست و آن دیگر ضرر 
  • The Súfi said, “Since (all) the gold is from a single Mine, why is this beneficial and that other harmful?

  • چونک جمله از یکی دست آمدست  ** این چرا هوشیار و آن مست آمدست  1605
  • Since the whole (Creation) has come from a single Hand, why has this one come sober and that one intoxicated?

  • چون ز یک دریاست این جوها روان  ** این چرا نوش است و آن زهر دهان 
  • Since (all) these rivers flow from a single Sea, why is this one honey and that one poison in the mouth?

  • چون همه انوار از شمس بقاست  ** صبح صادق صبح کاذب از چه خاست 
  • Since all lights are (derived) from the everlasting Sun, wherefore did the true dawn and the false dawn rise?

  • چون ز یک سرمه‌ست ناظر را کحل  ** از چه آمد راست‌بینی و حول 
  • Since the blackness of every seeing person’s eye is (derived) from a single Collyrium, wherefore did true sight and strabism come (into being)?

  • چونک دار الضرب را سلطان خداست  ** نقد را چون ضرب خوب و نارواست 
  • Since God is the Governor of the Mint, how is it that (both) good and spurious coins are struck?

  • چون خدا فرمود ره را راه من  ** این خفیر از چیست و آن یک راه‌زن  1610
  • Since God has called the Way ‘My Way,’ wherefore is this one a trusty escort and that one a brigand?

  • از یک اشکم چون رسد حر و سفیه  ** چون یقین شد الولد سر ابیه 
  • How can (both) the (noble) freeman and the (base) fool come from a single womb, since it is certain that the son is (the expression of) his father’s inmost nature?

  • وحدتی که دید با چندین هزار  ** صد هزاران جنبش از عین قرار 
  • Who (ever) saw a Unity with so many thousand (numbers), (or) a hundred thousand motions (proceeding) from the essence of Rest?”

  • جواب گفتن آن قاضی صوفی را 
  • The Cadi’s reply to the Súfi.

  • گفت قاضی صوفیا خیره مشو  ** یک مثالی در بیان این شنو 
  • The Cadi said, “O Súfí, do not be perplexed: hearken to a parable in explanation of this (mystery).

  • هم‌چنانک بی‌قراری عاشقان  ** حاصل آمد از قرار دلستان 
  • (‘Tis) just as the disquiet of lovers is the result of the tranquillity of the one who captivates their hearts.

  • او چو که در ناز ثابت آمده  ** عاشقان چون برگها لرزان شده  1615
  • He stands immovable, like a mountain, in his disdain, while his lovers are quivering like leaves.

  • خنده‌ی او گریه‌ها انگیخته  ** آب رویش آب روها ریخته 
  • His laughter stirs (them to) tears, his glory causes their glories to fade.

  • این همه چون و چگونه چون زبد  ** بر سر دریای بی‌چون می‌طپد 
  • All this conditionality is tossing like foam on the surface of the unconditioned Sea.

  • ضد و ندش نیست در ذات و عمل  ** زان بپوشیدند هستیها حلل 
  • In its (the Sea’s) essence and action there is neither opposite nor like: by it (alone) are (all) existences clothed in robes (of existence).

  • ضد ضد را بود و هستی کی دهد  ** بلک ازو بگریزد و بیرون جهد 
  • How should an opposite bestow being and existence on its opposite? Nay, it flees and escapes from it.

  • ند چه بود مثل مثل نیک و بد  ** مثل مثل خویشتن را کی کند  1620
  • What is (the meaning of) nidd? The like (mithl) of (something) good or bad. How should a like make its own like?

  • چونک دو مثل آمدند ای متقی  ** این چه اولیتر از آن در خالقی 
  • When there are two likes, O God-fearing man, why should this one be more fit than that one for (the purpose of) creating?

  • بر شمار برگ بستان ند و ضد  ** چون کفی بر بحر بی‌ضدست و ند 
  • Opposites and likes, in number as the leaves of the orchard, are (but) as a flake of foam on the Sea that hath no like or opposite.

  • بی‌چگونه بین تو برد و مات بحر  ** چون چگونه گنجد اندر ذات بحر 
  • Perceive that the victory and defeat of the Sea are unconditioned: how, (then), should there be room for conditionality in the essence of the Sea?

  • کمترین لعبت او جان تست  ** این چگونه و چون جان کی شد درست 
  • Your soul is the least of its playthings; (yet) how can the quality and description of the soul be ascertained?

  • پس چنان بحری که در هر قطر آن  ** از بدن ناشی‌تر آمد عقل و جان  1625
  • Such a Sea, then, with every drop whereof the intellect and the spirit are more unfamiliar than the body—

  • کی بگنجد در مضیق چند و چون  ** عقل کل آنجاست از لا یعلمون 
  • How should it be contained in the narrow room of quantity and quality? There (even) Universal Reason is one of the ignorant.

  • عقل گوید مر جسد را که ای جماد  ** بوی بردی هیچ از آن بحر معاد 
  • Reason says to the body, ‘O lifeless thing, hast thou ever had a scent of the Sea whither all return?’

  • جسم گوید من یقین سایه‌ی توم  ** یاری از سایه که جوید جان عم 
  • The body replies, ‘Assuredly I am thy shadow: who would seek help from a shadow, O soul of thy uncle?’

  • عقل گوید کین نه آن حیرت سراست  ** که سزا گستاخ‌تر از ناسزاست 
  • Reason says, ‘This is the house of bewilderment, not a house where the worthy is bolder than the unworthy.’

  • اندرینجا آفتاب انوری  ** خدمت ذره کند چون چاکری  1630
  • Here the resplendent sun pays homage to the mote, like a menial.

  • شیر این سو پیش آهو سر نهد  ** باز اینجا نزد تیهو پر نهد 
  • In this quarter the lion lays his head (in submission) before the deer; here the falcon lays (droops) his wings before the partridge.