گفت قاضی صوفیا خیره مشو ** یک مثالی در بیان این شنو

هم‌چنانک بی‌قراری عاشقان ** حاصل آمد از قرار دلستان

او چو که در ناز ثابت آمده ** عاشقان چون برگها لرزان شده 1615

خنده‌ی او گریه‌ها انگیخته ** آب رویش آب روها ریخته

این همه چون و چگونه چون زبد ** بر سر دریای بی‌چون می‌طپد

ضد و ندش نیست در ذات و عمل ** زان بپوشیدند هستیها حلل

ضد ضد را بود و هستی کی دهد ** بلک ازو بگریزد و بیرون جهد

ند چه بود مثل مثل نیک و بد ** مثل مثل خویشتن را کی کند 1620

چونک دو مثل آمدند ای متقی ** این چه اولیتر از آن در خالقی

بر شمار برگ بستان ند و ضد ** چون کفی بر بحر بی‌ضدست و ند

بی‌چگونه بین تو برد و مات بحر ** چون چگونه گنجد اندر ذات بحر

کمترین لعبت او جان تست ** این چگونه و چون جان کی شد درست

پس چنان بحری که در هر قطر آن ** از بدن ناشی‌تر آمد عقل و جان 1625

کی بگنجد در مضیق چند و چون ** عقل کل آنجاست از لا یعلمون

عقل گوید مر جسد را که ای جماد ** بوی بردی هیچ از آن بحر معاد

جسم گوید من یقین سایه‌ی توم ** یاری از سایه که جوید جان عم

عقل گوید کین نه آن حیرت سراست ** که سزا گستاخ‌تر از ناسزاست

اندرینجا آفتاب انوری ** خدمت ذره کند چون چاکری 1630

شیر این سو پیش آهو سر نهد ** باز اینجا نزد تیهو پر نهد

این ترا باور نیاید مصطفی ** چون ز مسکینان همی‌جوید دعا

گر بگویی از پی تعلیم بود ** عین تجهیل از چه رو تفهیم بود

بلک می‌داند که گنج شاهوار ** در خرابیها نهد آن شهریار

بدگمانی نعل معکوس ویست ** گرچه هر جزویش جاسوس ویست 1635

بل حقیقت در حقیقت غرقه شد ** زین سبب هفتاد بل صد فرقه شد

با تو قلماشیت خواهم گفت هان ** صوفیا خوش پهن بگشا گوش جان

مر ترا هم زخم که آید ز آسمان ** منتظر می‌باش خلعت بعد آن

کو نه آن شاهست کت سیلی زند ** پس نبخشد تاج و تخت مستند

جمله دنیا را پر پشه بها ** سیلیی را رشوت بی‌منتها 1640

گردنت زین طوق زرین جهان ** چست در دزد و ز حق سیلی ستان

آن قفاها که انبیا برداشتند ** زان بلا سرهای خود افراشتند

لیک حاضر باش در خود ای فتی ** تا به خانه او بیابد مر ترا

ورنه خلعت را برد او باز پس ** که نیابیدم به خانه‌ش هیچ کس

باز سال کردن صوفی از آن قاضی

گفت صوفی که چه بودی کین جهان ** ابروی رحمت گشادی جاودان 1645

هر دمی شوری نیاوردی به پیش ** بر نیاوردی ز تلوینهاش نیش

شب ندزدیدی چراغ روز را ** دی نبردی باغ عیش آموز را

جام صحت را نبودی سنگ تب ** آمنی با خوف ناوردی کرب

خود چه کم گشتی ز جود و رحمتش ** گر نبودی خرخشه در نعمتش

جواب قاضی سال صوفی را و قصه‌ی ترک و درزی را مثل آوردن

گفت قاضی بس تهی‌رو صوفیی ** خالی از فطنت چو کاف کوفیی 1650

تو بنشنیدی که آن پر قند لب ** غدر خیاطان همی‌گفتی به شب

خلق را در دزدی آن طایفه ** می‌نمود افسانه‌های سالفه

قصه‌ی پاره‌ربایی در برین ** می حکایت کرد او با آن و این

در سمر می‌خواند دزدی‌نامه‌ای ** گرد او جمع آمده هنگامه‌ای

مستمع چون یافت جاذب زان وفود ** جمله اجزااش حکایت گشته بود 1655

قال النبی علیه السلام ان الله تعالی یلقن الحکمة علی لسان الواعظین بقدر همم المستمعین

جذب سمعست ار کسی را خوش لبیست ** گرمی و جد معلم از صبیست

چنگیی را کو نوازد بیست و چار ** چون نیابد گوش گردد چنگ بار

نه حراره یادش آید نه غزل ** نه ده انگشتش بجنبد در عمل

گر نبودی گوشهای غیب‌گیر ** وحی ناوردی ز گردون یک بشیر

ور نبودی دیده‌های صنع‌بین ** نه فلک گشتی نه خندیدی زمین 1660

آن دم لولاک این باشد که کار ** از برای چشم تیزست و نظار

عامه را از عشق هم‌خوابه و طبق ** کی بود پروای عشق صنع حق