چون نبیند اصل ترسش را عیون ** ترس دارد از خیال گونه‌گون

مشت بر اعمی زند یک جلف مست ** کور پندارد لگدزن اشترست

زانک آن دم بانگ اشتر می‌شنید ** کور را گوشست آیینه نه دید

باز گوید کور نه این سنگ بود ** یا مگر از قبه‌ی پر طنگ بود 2215

این نبود و او نبود و آن نبود ** آنک او ترس آفرید اینها نمود

ترس و لرزه باشد از غیری یقین ** هیچ کس از خود نترسد ای حزین

آن حکیمک وهم خواند ترس را ** فهم کژ کردست او این درس را

هیچ وهمی بی‌حقیقت کی بود ** هیچ قلبی بی‌صحیحی کی رود

کی دروغی قیمت آرد بی ز راست ** در دو عالم هر دروغ از راست خاست 2220

راست را دید او رواجی و فروغ ** بر امید آن روان کرد او دروغ

ای دروغی که ز صدقت این نواست ** شکر نعمت گو مکن انکار راست

از مفلسف گویم و سودای او ** یا ز کشتیها و دریاهای او

بل ز کشتیهاش کان پند دلست ** گویم از کل جزو در کل داخلست

هر ولی را نوح و کشتیبان شناس ** صحبت این خلق را طوفان شناس 2225

کم گریز از شیر و اژدرهای نر ** ز آشنایان و ز خویشان کن حذر

در تلاقی روزگارت می‌برند ** یادهاشان غایبی‌ات می‌چرند

چون خر تشنه خیال هر یکی ** از قف تن فکر را شربت‌مکی

نشف کرد از تو خیال آن وشات ** شبنمی که داری از بحر الحیات

پس نشان نشف آب اندر غصون ** آن بود کان می‌نجنبد در رکون 2230

عضو حر شاخ تر و تازه بود ** می‌کشی هر سو کشیده می‌شود

گر سبد خواهی توانی کردنش ** هم توانی کرد چنبر گردنش

چون شد آن ناشف ز نشف بیخ خود ** ناید آن سویی که امرش می‌کشد

پس بخوان قاموا کسالی از نبی ** چون نیابد شاخ از بیخش طبی

آتشین است این نشان کوته کنم ** بر فقیر و گنج و احوالش زنم 2235

آتشی دیدی که سوزد هر نهال ** آتش جان بین کزو سوزد خیال

نه خیال و نه حقیقت را امان ** زین چنین آتش که شعله زد ز جان

خصم هر شیر آمد و هر روبه او ** کل شیء هالک الا وجهه

در وجوه وجه او رو خرج شو ** چون الف در بسم در رو درج شو

آن الف در بسم پنهان کرد ایست ** هست او در بسم و هم در بسم نیست 2240

هم‌چنین جمله‌ی حروف گشته مات ** وقت حذف حرف از بهر صلات

از صله‌ست و بی و سین زو وصل یافت ** وصل بی و سین الف را بر نتافت

چونک حرفی برنتابد این وصال ** واجب آید که کنم کوته مقال

چون یکی حرفی فراق سین و بیست ** خامشی اینجا مهمتر واجبیست

چون الف از خود فنا شد مکتنف ** بی و سین بی او همی‌گویند الف 2245

ما رمیت اذ رمیت بی ویست ** هم‌چنین قال الله از صمتش بجست

تا بود دارو ندارد او عمل ** چونک شد فانی کند دفع علل

گر شود بیشه قلم دریا مداد ** مثنوی را نیست پایانی امید

چارچوب خشت‌زن تا خاک هست ** می‌دهد تقطیع شعرش نیز دست

چون نماند خاک و بودش جف کند ** خاک سازد بحر او چون کف کند 2250

چون نماند بیشه و سر در کشد ** بیشه‌ها از عین دریا سر کشد

بهر این گفت آن خداوند فرج ** حدثوا عن بحرنا اذ لا حرج

باز گرد از بحر و رو در خشک نه ** هم ز لعبت گو که کودک‌راست به

تا ز لعبت اندک اندک در صبا ** جانش گردد با یم عقل آشنا

عقل از آن بازی همی‌یابد صبی ** گرچه با عقلست در ظاهر ابی 2255

کودک دیوانه بازی کی کند ** جزو باید تا که کل را فی کند

رجوع کردن به قصه‌ی قبه و گنج

نک خیال آن فقیرم بی‌ریا ** عاجز آورد از بیا و از بیا

بانگ او تو نشنوی من بشنوم ** زانک در اسرار همراز ویم

طالب گنجش مبین خود گنج اوست ** دوست کی باشد به معنی غیر دوست

سجده خود را می‌کند هر لحظه او ** سجده پیش آینه‌ست از بهر رو 2260

گر بدیدی ز آینه او یک پشیز ** بی‌خیالی زو نماندی هیچ چیز