می‌نماید در نظر از دور آب ** چون روی نزدیک باشد آن سراب

گنده پیرست او و از بس چاپلوس ** خویش را جلوه کند چون نو عروس

هین مشو مغرور آن گلگونه‌اش ** نوش نیش‌آلوده‌ی او را مچش

صبر کن کالصبر مفتاح الفرج ** تا نیفتی چون فرج در صد حرج 320

آشکارا دانه پنهان دام او ** خوش نماید ز اولت انعام او

در بیان آنک این غرور تنها آن هندو را نبود بلک هر آدمیی به چنین غرور مبتلاست در هر مرحله‌ای الا من عصم الله

چون بپیوستی بدان ای زینهار ** چند نالی در ندامت زار زار

نام میری و وزیری و شهی ** در نهانش مرگ و درد و جان‌دهی

بنده باش و بر زمین رو چون سمند ** چون جنازه نه که بر گردن برند

جمله را حمال خود خواهد کفور ** چون سوار مرده آرندش به گور 325

بر جنازه هر که را بینی به خواب ** فارس منصب شود عالی رکاب

زانک آن تابوت بر خلقست بار ** بار بر خلقان فکندند این کبار

بار خود بر کس منه بر خویش نه ** سروری را کم طلب درویش به

مرکب اعناق مردم را مپا ** تا نیاید نقرست اندر دو پا

مرکبی را که آخرش تو ده دهی ** که به شهری مانی و ویران‌دهی 330

ده دهش اکنون که چون شهرت نمود ** تا نباید رخت در ویران گشود

ده دهش اکنون که صد بستانت هست ** تا نگردی عاجز و ویران‌پرست

گفت پیغامبر که جنت از اله ** گر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواه

چون نخواهی من کفیلم مر ترا ** جنت الماوی و دیدار خدا

آن صحابی زین کفالت شد عیار ** تا یکی روزی که گشته بد سوار 335

تازیانه از کفش افتاد راست ** خود فرو آمد ز کس آنرا نخواست

آنک از دادش نیاید هیچ بد ** داند و بی‌خواهشی خود می‌دهد

ور به امر حق بخواهی آن رواست ** آنچنان خواهش طریق انبیاست

بد نماند چون اشارت کرد دوست ** کفر ایمان شد چون کفر از بهر اوست

هر بدی که امر او پیش آورد ** آن ز نیکوهای عالم بگذرد 340

زان صدف گر خسته گردد نیز پوست ** ده مده که صد هزاران در دروست

این سخن پایان ندارد بازگرد ** سوی شاه و هم‌مزاج بازگرد

باز رو در کان چو زر ده‌دهی ** تا رهد دستان تو از ده‌دهی

صورتی را چون بدل ره می‌دهند ** از ندامت آخرش ده می‌دهند

توبه می‌آرند هم پروانه‌وار ** باز نسیان می‌کشدشان سوی کار 345

هم‌چو پروانه ز دور آن نار را ** نور دید و بست آن سو بار را

چون بیامد سوخت پرش را گریخت ** باز چون طفلان فتاد و ملح ریخت

بار دیگر بر گمان طمع سود ** خویش زد بر آتش آن شمع زود

بار دیگر سوخت هم واپس بجست ** باز کردش حرص دل ناسی و مست

آن زمان کز سوختن وا می‌جهد ** هم‌چو هندو شمع را ده می‌دهد 350

که ای رخت تابان چون ماه شب‌فروز ** وی به صحبت کاذب و مغرورسوز

باز از یادش رود توبه و انین ** کاوهن الرحمن کید الکاذبین

در عموم تاویل این آیت کی کلما اوقدوا نارا للحرب

کلما هم اوقدوا نار الوغی ** اطفاء الله نارهم حتی انطفا

عزم کرده که دلا آنجا مه‌ایست ** گشته ناسی زانک اهل عزم نیست

چون نبودش تخم صدقی کاشته ** حق برو نسیان آن بگماشته 355

گرچه بر آتش‌زنه‌ی دل می‌زند ** آن ستاره‌ش را کف حق می‌کشد

قصه‌ای هم در تقریر این

شرفه‌ای بشنید در شب معتمد ** برگرفت آتش‌زنه که آتش زند

دزد آمد آن زمان پیشش نشست ** چون گرفت آن سوخته می‌کرد پست

می‌نهاد آنجا سر انگشت را ** تا شود استاره‌ی آتش فنا

خواجه می‌پنداشت کز خود می‌مرد ** این نمی‌دید او که دزدش می‌کشد 360

خواجه گفت این سوخته نمناک بود ** می‌مرد استاره از تریش زود

بس که ظلمت بود و تاریکی ز پیش ** می‌ندید آتش‌کشی را پیش خویش

این چنین آتش‌کشی اندر دلش ** دیده‌ی کافر نبیند از عمش

چون نمی‌داند دل داننده‌ای ** هست با گردنده گرداننده‌ای

چون نمی‌گویی که روز و شب به خود ** بی‌خداوندی کی آید کی رود 365

گرد معقولات می‌گردی ببین ** این چنین بی‌عقلی خود ای مهین