رو بپرس آن کاروان را بر رصد ** کز کدامین شهر اندر می‌رسد

رفت و پرسید و بیامد که ز ری ** گفت عزمش تا کجا درماند وی 390

دیگری را گفت رو ای بوالعلا ** باز پرس از کاروان که تا کجا

رفت و آمد گفت تا سوی یمن ** گفت رختش چیست هان ای موتمن

ماند حیران گفت با میری دگر ** که برو وا پرس رخت آن نفر

باز آمد گفت از هر جنس هست ** اغلب آن کاسه‌های رازیست

گفت کی بیرون شدند از شهر ری ** ماند حیران آن امیر سست پی 395

هم‌چنین تا سی امیر و بیشتر ** سست‌رای و ناقص اندر کر و فر

گفت امیران را که من روزی جدا ** امتحان کردم ایاز خویش را

که بپرس از کاروان تا از کجاست ** او برفت این جمله وا پرسید راست

بی‌وصیت بی‌اشارت یک به یک ** حالشان دریافت بی ریبی و شک

هر چه زین سی میر اندر سی مقام ** کشف شد زو آن به یکدم شد تمام 400

مدافعه‌ی امرا آن حجت را به شبهه‌ی جبریانه و جواب دادن شاه ایشان را

پس بگفتند آن امیران کین فنیست ** از عنایتهاش کار جهد نیست

قسمت حقست مه را روی نغز ** داده‌ی بختست گل را بوی نغز

گفت سلطان بلک آنچ از نفس زاد ** ریع تقصیرست و دخل اجتهاد

ورنه آدم کی بگفتی با خدا ** ربنا انا ظلمنا نفسنا

خود بگفتی کین گناه از نفس بود ** چون قضا این بود حزم ما چه سود 405

هم‌چو ابلیسی که گفت اغویتنی ** تو شکستی جام و ما را می‌زنی

بل قضا حقست و جهد بنده حق ** هین مباش اعور چو ابلیس خلق

در تردد مانده‌ایم اندر دو کار ** این تردد کی بود بی‌اختیار

این کنم یا آن کنم او کی گود ** که دو دست و پای او بسته بود

هیچ باشد این تردد بر سرم ** که روم در بحر یا بالا پرم 410

این تردد هست که موصل روم ** یا برای سحر تا بابل روم

پس تردد را بباید قدرتی ** ورنه آن خنده بود بر سبلتی

بر قضا کم نه بهانه ای جوان ** جرم خود را چون نهی بر دیگران

خون کند زید و قصاص او به عمر ** می خورد عمرو و بر احمد حد خمر

گرد خود برگرد و جرم خود ببین ** جنبش از خود بین و از سایه مبین 415

که نخواهد شد غلط پاداش میر ** خصم را می‌داند آن میر بصیر

چون عسل خوردی نیامد تب به غیر ** مزد روز تو نیامد شب به غیر

در چه کردی جهد کان وا تو نگشت ** تو چه کاریدی که نامد ریع کشت

فعل تو که زاید از جان و تنت ** هم‌چو فرزندت بگیرد دامنت

فعل را در غیب صورت می‌کنند ** فعل دزدی را نه داری می‌زنند 420

دار کی ماند به دزدی لیک آن ** هست تصویر خدای غیب‌دان

در دل شحنه چو حق الهام داد ** که چنین صورت بساز از بهر داد

تا تو عالم باشی و عادل قضا ** نامناسب چون دهد داد و سزا

چونک حاکم این کند اندر گزین ** چون کند حکم احکم این حاکمین

چون بکاری جو نروید غیر جو ** قرض تو کردی ز که خواهد گرو 425

جرم خود را بر کسی دیگر منه ** هوش و گوش خود بدین پاداش ده

جرم بر خود نه که تو خود کاشتی ** با جزا و عدل حق کن آشتی

رنج را باشد سبب بد کردنی ** بد ز فعل خود شناس از بخت نی

آن نظر در بخت چشم احوال کند ** کلب را کهدانی و کاهل کند

متهم کن نفس خود را ای فتی ** متهم کم کن جزای عدل را 430

توبه کن مردانه سر آور به ره ** که فمن یعمل بمثقال یره

در فسون نفس کم شو غره‌ای ** که آفتاب حق نپوشد ذره‌ای

هست این ذرات جسمی ای مفید ** پیش این خورشید جسمانی پدید

هست ذرات خواطر و افتکار ** پیش خورشید حقایق آشکار

حکایت آن صیادی کی خویشتن در گیاه پیچیده بود و دسته‌ی گل و لاله را کله‌وار به سر فرو کشیده تا مرغان او را گیاه پندارند و آن مرغ زیرک بوی برد اندکی کی این آدمیست کی برین شکل گیاه ندیدم اما هم تمام بوی نبرد به افسون او مغرور شد زیرا در ادراک اول قاطعی نداشت در ادراک مکر دوم قاطعی داشت و هو الحرص و الطمع لا سیما عند فرط الحاجة و الفقر قال النبی صلی الله علیه و سلم کاد الفقر ان یکون کفرا

رفت مرغی در میان مرغزار ** بود آنجا دام از بهر شکار 435

دانه‌ی چندی نهاده بر زمین ** وآن صیاد آنجا نشسته در کمین

خویشتن پیچیده در برگ و گیاه ** تا در افتد صید بیچاره ز راه

مرغک آمد سوی او از ناشناخت ** پس طوافی کرد و پیش مرد تاخت