English    Türkçe    فارسی   

6
696-745

  • ترسم ار خامش کنم آن آفتاب  ** از سوی دیگر بدراند حجاب 
  • (Reason says), “If I keep silence, I fear that that Sun will rend the veil and (display Himself) from another quarter.”

  • در خموشی گفت ما اظهر شود  ** که ز منع آن میل افزون‌تر شود 
  • In (keeping) silence our (inward) speaking (of Him) is (only) made more evident, since the desire (for manifestation) is increased by suppression.

  • گر بغرد بحر غره‌ش کف شود  ** جوش احببت بان اعرف شود 
  • If the Sea roar, its roaring turns to foam and becomes the surge of “I desired to be known.”

  • حرف گفتن بستن آن روزنست  ** عین اظهار سخن پوشیدنست 
  • To utter words (concerning Him) is to shut the window (through which He reveals Himself): the very act of expression is the concealment (of Him).

  • بلبلانه نعره زن در روی گل  ** تا کنی مشغولشان از بوی گل  700
  • Sing, like nightingales, in the presence of the Rose, in order that you may divert them from the scent of the Rose,

  • تا به قل مغشول گردد گوششان  ** سوی روی گل نپرد هوششان 
  • So that their ears will be engaged in (listening to) the song, and their attention will not fly to the face of the Rose.

  • پیش این خورشید کو بس روشنیست  ** در حقیقت هر دلیلی ره‌زنیست 
  • Before this Sun, which is exceedingly radiant, every guide is in reality a highway robber.

  • حکایت آن مطرب کی در بزم امیر ترک این غزل آغاز کرد گلی یا سوسنی یا سرو یا ماهی نمی‌دانم ازین آشفته‌ی بی‌دل چه می‌خواهی نمی‌دانم و بانگ بر زدن ترک کی آن بگو کی می‌دانی و جواب مطرب امیر را 
  • Story of the minstrel who began to sing this ode at the banquet of the Turkish Amír: “Art Thou a rose or a lily or a cypress or a man? I know not. What dost Thou desire from this bewildered one who has lost his heart? I know not”— and how the Turk shouted at him, “Tell of that which you know!”—and the minstrel's reply to the Amír.

  • مطرب آغازید پیش ترک مست  ** در حجاب نغمه اسرار الست 
  • In the presence of the drunken Turk the minstrel began (to sing of) the mysteries of Alast under the veil of melody—

  • من ندانم که تو ماهی یا وثن  ** من ندانم تا چه می‌خواهی ز من 
  • “I know not whether Thou art a moon or an idol, I know not what Thou desirest of me.

  • می‌ندانم که چه خدمت آرمت  ** تن زنم یا در عبارت آرمت  705
  • I know not what service I shall pay Thee, whether I shall keep silence or express Thee in words.

  • این عجب که نیستی از من جدا  ** می‌ندانم من کجاام تو کجا 
  • ’Tis marvellous that Thou art not separate from me, (and yet) where am I, and where Thou, I know not.

  • می‌ندانم که مرا چون می‌کشی  ** گاه در بر گاه در خون می‌کشی 
  • I know not how Thou art drawing me: Thou drawest me now into Thy bosom, now into blood.”

  • هم‌چنین لب در ندانم باز کرد  ** می‌ندانم می‌ندانم ساز کرد 
  • In this fashion he opened his lips (only) to say “I know not”: he made a tune of “I know not, I know not.”

  • چون ز حد شد می‌ندانم از شگفت  ** ترک ما را زین حراره دل گرفت 
  • When (the refrain) “I know not” passed beyond bounds, our Turk was amazed and his heart became sick of this ditty.

  • برجهید آن ترک و دبوسی کشید  ** تا علیها بر سر مطرب رسید  710
  • The Turk leaped up and fetched an iron mace to smite the minstrel's head with it on the spot;

  • گرز را بگرفت سرهنگی بدست  ** گفت نه مطرب کشی این دم بدست 
  • (But) an officer seized the mace with his hand, saying, “Nay; ’tis wicked to kill the minstrel at this moment.”

  • گفت این تکرار بی حد و مرش  ** کوفت طبعم را بکوبم من سرش 
  • He (the Turk) replied, “This endless and countless repetition of his has pounded my nerves: I will pound his head.

  • قلتبانا می‌ندانی گه مخور  ** ور همی‌دانی بزن مقصود بر 
  • O cuckold, (if) you don't know, don't talk nonsense; and if you do know, play (a tune) to the purpose.

  • آن بگو ای گیج که می‌دانیش  ** می‌ندانم می‌ندانم در مکش 
  • Tell of that which you know, O crazy fool: don't draw out (repeat continually) ‘I know not, I know not.’

  • من بپرسم کز کجایی هی مری  ** تو بگویی نه ز بلخ و نه از هری  715
  • (Suppose) I ask, ‘Where do you come from, hypocrite, eh?’ you will say, ‘Not from Balkh, and not from Herát,

  • نه ز بغداد و نه موصل نه طراز  ** در کشی در نی و نی راه دراز 
  • Not from Baghdád and not from Mosul and not from Tiráz’: you will draw out a long journey in (saying) ‘not’ and ‘not.’

  • خود بگو من از کجاام باز ره  ** هست تنقیح مناط اینجا بله 
  • Just say where you come from and escape (from further discussion): in this case it is folly to elaborate the point at issue.

  • یا بپرسیدم چه خوردی ناشتاب  ** تو بگویی نه شراب و نه کباب 
  • Or (suppose) I asked, ‘What had you for breakfast?’ you would say, ‘Not wine and not roast-meat,

  • نه قدید و نه ثرید و نه عدس  ** آنچ خوردی آن بگو تنها و بس 
  • Not qadíd and not tharíd and not lentils’: tell me what you did eat, only (that) and no more.

  • این سخن‌خایی دراز از بهر چیست  ** گفت مطرب زانک مقصودم خفیست  720
  • Wherefore is this long palaver?” “Because,” said the minstrel, “my object is recondite.

  • می‌رمد اثبات پیش از نفی تو  ** نفی کردم تا بری ز اثبات بو 
  • Before (until) you deny (all else), affirmation (of God) evades (you): I denied (everything) in order that you might get a scent of (perceive the means of attaining to) affirmation.

  • در نوا آرم بنفی این ساز را  ** چون بمیری مرگ گوید راز را 
  • I play the tune of negation: when you die, death will declare the mystery.

  • تفسیر قوله علیه‌السلام موتوا قبل ان تموتوا بمیر ای دوست پیش از مرگ اگر می زندگی خواهی کی ادریس از چنین مردن بهشتی گشت پیش از ما 
  • [Commentary on his (the Prophet's) saying—peace be upon him!— ‘Die before ye die.’ ‘O friend, die before thy death if thou desirest life; for by so dying Idrís became a dweller in Paradise before (the rest of) us.’]

  • جان بسی کندی و اندر پرده‌ای  ** زانک مردن اصل بد ناورده‌ای 
  • You have suffered much agony, but you are (still) in the veil, because dying (to self) was the fundamental principle, and you have not fulfilled it.

  • تا نمیری نیست جان کندن تمام  ** بی‌کمال نردبان نایی به بام 
  • Your agony is not finished till you die: you cannot reach the roof without completing the ladder.

  • چون ز صد پایه دو پایه کم بود  ** بام را کوشنده نامحرم بود  725
  • When two rungs out of a hundred are wanting, the striver will be forbidden to (set foot on) the roof.

  • چون رسن یک گز ز صد گز کم بود  ** آب اندر دلو از چه کی رود 
  • When the rope lacks one ell out of a hundred, how should the water go from the well into the bucket?

  • غرق این کشتی نیابی ای امیر  ** تا بننهی اندرو من الاخیر 
  • O Amír, you will not experience the wreck of this ship (of self-existence) till you put into it the last mann.

  • من آخر اصل دان کو طارقست  ** کشتی وسواس و غی را غارقست 
  • Know that the last mann is fundamental, for it is (like) the (piercing) star that rises at night: it wrecks the ship of evil suggestion and error.

  • آفتاب گنبد ازرق شود  ** کشتی هش چونک مستغرق شود 
  • The ship of (self-)consciousness, when it is utterly wrecked, becomes (like) the sun in the blue vault (of heaven).

  • چون نمردی گشت جان کندن دراز  ** مات شو در صبح ای شمع طراز  730
  • Inasmuch as you have not died, your agony has been prolonged: be extinguished in the dawn, O candle of Tiráz!

  • تا نگشتند اختران ما نهان  ** دانک پنهانست خورشید جهان 
  • Know that the Sun of the world is hidden till our stars have become hidden.

  • گرز بر خود زن منی در هم شکن  ** زانک پنبه‌ی گوش آمد چشم تن 
  • Wield the mace against yourself: shatter egoism to pieces, for the bodily eye is (as) cottonwool in the ear.

  • گرز بر خود می‌زنی خود ای دنی  ** عکس تست اندر فعالم این منی 
  • You are wielding the mace against yourself, O base man: this egoism is the reflexion of yourself in (the mirror of) my actions.

  • عکس خود در صورت من دیده‌ای  ** در قتال خویش بر جوشیده‌ای 
  • You have seen the reflexion of yourself in (the mirror of) my form and have risen in fury to fight with yourself,

  • هم‌چو آن شیری که در چه شد فرو  ** عکس خود را خصم خود پنداشت او  735
  • Like the lion who went down into the well; (for) he fancied that the reflexion of himself was his enemy.”

  • نفی ضد هست باشد بی‌شکی  ** تا ز ضد ضد را بدانی اندکی 
  • Beyond any doubt, negation (not-being) is the opposite of (real) being, (and this is) in order that by means of the (one) opposite you may gain a little knowledge of the (other) opposite.

  • این زمان جز نفی ضد اعلام نیست  ** اندرین نشات دمی بی‌دام نیست 
  • At this time there is no (means of) making (God) known except (by) denying the opposite: in this (earthly) life no moment is without a snare.

  • بی‌حجابت باید آن ای ذو لباب  ** مرگ را بگزین و بر دران حجاب 
  • O you who possess sincerity, (if) you want that (Reality) unveiled, choose death and tear off the veil—

  • نه چنان مرگی که در گوری روی  ** مرگ تبدیلی که در نوری روی 
  • Not such a death that you will go into a grave, (but) a death consisting of (spiritual) transformation, so that you will go into a Light.

  • مرد بالغ گشت آن بچگی بمرد  ** رومیی شد صبغت زنگی سترد  740
  • (When) a man grows up, his childhood dies; (when) he becomes a (fair-complexioned) Greek, he washes out the dye (swarthy colour) of the Ethiopian.

  • خاک زر شد هیات خاکی نماند  ** غم فرج شد خار غمناکی نماند 
  • (When) earth becomes gold, its earthly aspect remains not; (when) sorrow becomes joy, the thorn of sorrowfulness remains not.

  • مصطفی زین گفت کای اسرارجو  ** مرده را خواهی که بینی زنده تو 
  • Hence Mustafá (Mohammed) said, “O seeker of the mysteries, (if) you wish to see a dead man living—

  • می‌رود چون زندگان بر خاکدان  ** مرده و جانش شده بر آسمان 
  • Walking on the earth, like living men; (yet he is) dead and his spirit is gone to heaven;

  • جانش را این دم به بالا مسکنیست  ** گر بمیرد روح او را نقل نیست 
  • (One) whose spirit hath a dwelling-place on high at this moment, (so that) if he die, his spirit is not translated,

  • زانک پیش از مرگ او کردست نقل  ** این بمردن فهم آید نه به عقل  745
  • Because it has been translated before death: this (mystery) is understood (only) by dying, not by (using one's) reason;