عالم و عادل همه معنی است بس ** کش نیابی در مکان و پیش و پس‌‌

عالم و عادل همه معنی است بس ** کش نیابی در مکان و پیش و پس‌‌ 1025

می‌‌زند بر تن ز سوی لامکان ** می‌‌نگنجد در فلک خورشید جان‌‌

ذکر دانش خرگوش و بیان فضیلت و منافع دانستن‌‌

این سخن پایان ندارد هوش دار ** گوش سوی قصه‌‌ی خرگوش دار

گوش خر بفروش و دیگر گوش خر ** کاین سخن را در نیابد گوش خر

رو تو روبه بازی خرگوش بین ** مکر و شیر اندازی خرگوش بین‌‌

خاتم ملک سلیمان است علم ** جمله عالم صورت و جان است علم‌‌ 1030

آدمی را زین هنر بی‌‌چاره گشت ** خلق دریاها و خلق کوه و دشت‌‌

زو پلنگ و شیر ترسان همچو موش ** زو نهنگ و بحر در صفرا و جوش‌‌

زو پری و دیو ساحلها گرفت ** هر یکی در جای پنهان جا گرفت‌‌

آدمی را دشمن پنهان بسی است ** آدمی با حذر عاقل کسی است‌‌

خلق پنهان زشتشان و خوبشان ** می‌‌زند در دل بهر دم کوبشان‌‌ 1035

بهر غسل ار در روی در جویبار ** بر تو آسیبی زند در آب خار

گر چه پنهان خار در آب است پست ** چون که در تو می‌‌خلد دانی که هست‌‌

خار خار وحیها و وسوسه ** از هزاران کس بود نی یک کسه‌‌

باش تا حسهای تو مبدل شود ** تا ببینیشان و مشکل حل شود

تا سخنهای کیان رد کرده‌‌ای ** تا کیان را سرور خود کرده‌‌ای‌‌ 1040

باز طلبیدن نخجیران از خرگوش سر اندیشه‌‌ی او را

بعد از آن گفتند کای خرگوش چست ** در میان آر آن چه در ادراک تست‌‌

ای که با شیری تو در پیچیده‌‌ای ** باز گو رایی که اندیشیده‌‌ای‌‌

مشورت ادراک و هشیاری دهد ** عقلها مر عقل را یاری دهد

گفت پیغمبر بکن ای رایزن ** مشورت کالمستشار موتمن‌‌

منع کردن خرگوش راز را از ایشان‌‌

گفت هر رازی نشاید باز گفت ** جفت طاق آید گهی گه طاق جفت‌‌ 1045

از صفا گر دم زنی با آینه ** تیره گردد زود با ما آینه‌‌

در بیان این سه کم جنبان لبت ** از ذهاب و از ذهب وز مذهبت‌‌

کین سه را خصم است بسیار و عدو ** در کمینت ایستد چون داند او

ور بگویی با یکی دو الوداع ** کل سر جاوز الاثنین شاع‌‌

گر دو سه پرنده را بندی به هم ** بر زمین مانند محبوس از الم‌‌ 1050

مشورت دارند سرپوشیده خوب ** در کنایت با غلط افکن مشوب‌‌

مشورت کردی پیمبر بسته سر ** گفته ایشانش جواب و بی‌‌خبر

در مثالی بسته گفتی رای را ** تا نداند خصم از سر پای را

او جواب خویش بگرفتی از او ** وز سؤالش می‌‌نبردی غیر بو

قصه‌‌ی مکر خرگوش‌‌

ساعتی تاخیر کرد اندر شدن ** بعد از آن شد پیش شیر پنجه زن‌‌ 1055

ز آن سبب کاندر شدن او ماند دیر ** خاک را می‌‌کند و می‌‌غرید شیر

گفت من گفتم که عهد آن خسان ** خام باشد خام و سست و نارسان‌‌

دمدمه‌‌ی ایشان مرا از خر فگند ** چند بفریبد مرا این دهر چند

سخت درماند امیر سست ریش ** چون نه پس بیند نه پیش از احمقیش‌‌

راه هموار است و زیرش دامها ** قحط معنی در میان نامها 1060

لفظها و نامها چون دامهاست ** لفظ شیرین ریگ آب عمر ماست‌‌

آن یکی ریگی که جوشد آب ازو ** سخت کمیاب است رو آن را بجو

منبع حکمت شود حکمت طلب ** فارغ آید او ز تحصیل و سبب‌‌

لوح حافظ لوح محفوظی شود ** عقل او از روح محظوظی شود

چون معلم بود عقلش ز ابتدا ** بعد از این شد عقل شاگردی و را 1065

عقل چون جبریل گوید احمدا ** گر یکی گامی نهم سوزد مرا

تو مرا بگذار زین پس پیش ران ** حد من این بود ای سلطان جان‌‌

هر که ماند از کاهلی بی‌‌شکر و صبر ** او همین داند که گیرد پای جبر

هر که جبر آورد خود رنجور کرد ** تا همان رنجوری‌‌اش در گور کرد

گفت پیغمبر که رنجوری به لاغ ** رنج آرد تا بمیرد چون چراغ‌‌ 1070

جبر چه بود بستن اشکسته را ** یا بپیوستن رگی بگسسته را

چون در این ره پای خود نشکسته‌‌ای ** بر که می‌‌خندی چه پا را بسته‌‌ای‌‌

و آن که پایش در ره کوشش شکست ** در رسید او را براق و بر نشست‌‌

حامل دین بود او محمول شد ** قابل فرمان بد او مقبول شد