پس نهانیها به ضد پیدا شود ** چون که حق را نیست ضد پنهان بود
Şu halde gizli olan şeyler, zıddıyla meydana çıkar. Hakk’ın zıddı olmadığından gizlidir.
که نظر بر نور بود آن گه به رنگ ** ضد به ضد پیدا بود چون روم و زنگ
Evvelâ nura bakılır, sonra renge. Çünkü beyaz ve zenci, birbirine zıt olduğu için meydana çıkar.
پس به ضد نور دانستی تو نور ** ضد ضد را می‌‌نماید در صدور
Sen nuru, zıddıyla bildin. Zıt, zıddı meydana çıkarır, gösterir.
نور حق را نیست ضدی در وجود ** تا به ضد او را توان پیدا نمود
Varlık âleminde Hak nurunun zıddı yoktur ki açıkça görünebilsin.
لاجرم أبصارنا لا تدرکه ** و هو یدرک بین تو از موسی و که1135
Hulâsa gözlerimiz onu idrak edemez; o bizi görür, idrak eder. Sen bunu, Mûsâ ile Tûr kıssasında gör!
صورت از معنی چو شیر از بیشه دان ** یا چو آواز و سخن ز اندیشه دان
Suretle manayı; aslanla orman yahut ses ve sözle düşünce gibi bil!
این سخن و آواز از اندیشه خاست ** تو ندانی بحر اندیشه کجاست
Bu söz, bu ses; düşünceden meydana geldi. Fakat düşünce denizi nerede? Onu bilmezsin.
لیک چون موج سخن دیدی لطیف ** بحر آن دانی که باشد هم شریف
Ama lâtif bir söz dalgası görünce onun denizinin de kadri yüce bir deniz olacağını anlarsın.
چون ز دانش موج اندیشه بتاخت ** از سخن و آواز او صورت بساخت
Bilgiden düşünce dalgası zuhura gelince mana, söz ve sesten bir suret düzdü.
از سخن صورت بزاد و باز مرد ** موج خود را باز اندر بحر برد1140
Sözden bir şekil doğdu, yine öldü. Dalga kendini yine denize iletti.
صورت از بی‌‌صورتی آمد برون ** باز شد که إنا إليه راجعون
Suret sûretsizlikten çıktı, yine sûretsizliğe döndü. Zira biz yine Tanrı’ya döneceğiz.
پس ترا هر لحظه مرگ و رجعتی است ** مصطفی فرمود دنیا ساعتی است
Şu halde sen her göz açıp kapamada ölüyor, diriliyorsun. Mustafa “dünya bir andan ibarettir” buyurdu.
فکر ما تیری است از هو در هوا ** در هوا کی پاید آید تا خدا
Bizim fikrimiz havada bir oktur. Havada nasıl durur? Tanrı’ya gelir.
هر نفس نو می‌‌شود دنیا و ما ** بی‌‌خبر از نو شدن اندر بقا
Her nefeste dünya yenilenir. Fakat biz, dünyayı öylece durur gördüğümüzden bu yenilenmeden haberdar değiliz.
عمر همچون جوی نو نو می‌‌رسد ** مستمری می‌‌نماید در جسد1145
Ömür su gibi yeniden yeniye akıp gider. Fakat cesette bir daimîlik gösterir.
آن ز تیری مستمر شکل آمده ست ** چون شرر کش تیز جنبانی به دست
Elinde hızlı hızlı oynattığın ucu ateşli bir sopa nasıl upuzun ve tek bir ateş hattı gibi görünürse ömür de pek çabuk akıp geçtiğinden daimî bir şekilde görünür.
شاخ آتش را بجنبانی به ساز ** در نظر آتش نماید بس دراز
Ateşli çöpü sallasan ateş gözüne upuzun görünür.
این درازی مدت از تیزی صنع ** می‌‌نماید سرعت انگیزی صنع
Bu ömür uzunluğunu da Tanrı’nın tez tez halk etmesindendir. Tanrı’nın yeniden yeniye ve süratle halk etmesi, ömrü öyle uzun e daimî gösterir.
طالب این سر اگر علامه‌‌ای است ** نک حسام الدین که سامی نامه‌‌ای است
Bu sırrı bilmek isteyen, pek büyük ve derin bir âlim bile olsa (kendiliğinden bilemez, ona de ki: işte Husâmeddin buracıktadır. O yüce bir kitaptır ondan öğren)
رسیدن خرگوش به شیر و خشم شیر بر وی
Tavşanın aslan huzuruna gelmesi, aslanın ona kızması
شیر اندر آتش و در خشم و شور ** دید کان خرگوش می‌‌آید ز دور1150
Aslanın kızgınlığı arttı, titizlendi. Baktı ki tavşan, uzaktan geliyor.
می‌‌دود بی‌‌دهشت و گستاخ او ** خشمگین و تند و تیز و ترش رو
Korkusuz ve çalımlı bir tavırla hiddetli, titiz, kızgın, suratı asık bir halde koşmakta.
کز شکسته آمدن تهمت بود ** وز دلیری دفع هر ریبت بود
Çünkü müteessir ve zebun bir halde gelişten suçluluk anlaşılır. Ama cesurluk her türlü şüpheyi giderir.
چون رسید او پیشتر نزدیک صف ** بانگ بر زد شیرهای ای ناخلف
Aslanın hizasına yaklaşıp ilerleyince aslan bağırdı: “Bire adam evlâdı olmayan!
من که گاوان را ز هم بدریده‌‌ام ** من که گوش پیل نر مالیده‌‌ام
Ben ki filleri parça parça etmişim; ben ki erkek aslanların kulağını burmuşum;
نیم خرگوشی که باشد که چنین ** امر ما را افکند او بر زمین1155
Bir tavşan parçası kim oluyor ki böyle benim emrimi ayakaltına atsın!
ترک خواب غفلت خرگوش کن ** غره‌‌ی این شیر ای خر گوش کن
Tavşan uykusunu ve gafletini bırak; ey eşek, bu aslanın kükreyişini dinle!”
عذر گفتن خرگوش
Tavşanın mazeretini söylemesi ve aslana yaltaklanması