عمر همچون جوی نو نو می‌‌رسد ** مستمری می‌‌نماید در جسد

عمر همچون جوی نو نو می‌‌رسد ** مستمری می‌‌نماید در جسد 1145

Ömür su gibi yeniden yeniye akıp gider. Fakat cesette bir daimîlik gösterir.

آن ز تیری مستمر شکل آمده ست ** چون شرر کش تیز جنبانی به دست‌‌

Elinde hızlı hızlı oynattığın ucu ateşli bir sopa nasıl upuzun ve tek bir ateş hattı gibi görünürse ömür de pek çabuk akıp geçtiğinden daimî bir şekilde görünür.

شاخ آتش را بجنبانی به ساز ** در نظر آتش نماید بس دراز

Ateşli çöpü sallasan ateş gözüne upuzun görünür.

این درازی مدت از تیزی صنع ** می‌‌نماید سرعت انگیزی صنع‌‌

Bu ömür uzunluğunu da Tanrı’nın tez tez halk etmesindendir. Tanrı’nın yeniden yeniye ve süratle halk etmesi, ömrü öyle uzun e daimî gösterir.

طالب این سر اگر علامه‌‌ای است ** نک حسام الدین که سامی نامه‌‌ای است‌‌

Bu sırrı bilmek isteyen, pek büyük ve derin bir âlim bile olsa (kendiliğinden bilemez, ona de ki: işte Husâmeddin buracıktadır. O yüce bir kitaptır ondan öğren)

رسیدن خرگوش به شیر و خشم شیر بر وی‌‌

Tavşanın aslan huzuruna gelmesi, aslanın ona kızması

شیر اندر آتش و در خشم و شور ** دید کان خرگوش می‌‌آید ز دور 1150

Aslanın kızgınlığı arttı, titizlendi. Baktı ki tavşan, uzaktan geliyor.

می‌‌دود بی‌‌دهشت و گستاخ او ** خشمگین و تند و تیز و ترش رو

Korkusuz ve çalımlı bir tavırla hiddetli, titiz, kızgın, suratı asık bir halde koşmakta.

کز شکسته آمدن تهمت بود ** وز دلیری دفع هر ریبت بود

Çünkü müteessir ve zebun bir halde gelişten suçluluk anlaşılır. Ama cesurluk her türlü şüpheyi giderir.

چون رسید او پیشتر نزدیک صف ** بانگ بر زد شیرهای ای ناخلف‌‌

Aslanın hizasına yaklaşıp ilerleyince aslan bağırdı: “Bire adam evlâdı olmayan!

من که گاوان را ز هم بدریده‌‌ام ** من که گوش پیل نر مالیده‌‌ام‌‌

Ben ki filleri parça parça etmişim; ben ki erkek aslanların kulağını burmuşum;

نیم خرگوشی که باشد که چنین ** امر ما را افکند او بر زمین‌‌ 1155

Bir tavşan parçası kim oluyor ki böyle benim emrimi ayakaltına atsın!

ترک خواب غفلت خرگوش کن ** غره‌‌ی این شیر ای خر گوش کن‌‌

Tavşan uykusunu ve gafletini bırak; ey eşek, bu aslanın kükreyişini dinle!”

عذر گفتن خرگوش‌‌

Tavşanın mazeretini söylemesi ve aslana yaltaklanması

گفت خرگوش الامان عذریم هست ** گر دهد عفو خداوندیت دست‌‌

Tavşan dedi ki: “Eğer efendimiz affederlerse aman dileyeceğim, mazeretim var.”

گفت چه عذر ای قصور ابلهان ** این زمان آیند در پیش شهان‌‌

Aslan “Ey ahmaklardan arta kalan, bu ne biçim özür? Padişahlar huzuruna bu zaman mı gelinir?

مرغ بی‌‌وقتی سرت باید برید ** عذر احمق را نمی شاید شنید

Sen vakitsiz öten horozsun başını kesmeli. Ahmağın mazereti dinlenmez.

عذر احمق بدتر از جرمش بود ** عذر نادان زهر هر دانش بود 1160

Ahmağın özrü kabahatinden beter olur. Cahilin özrü her ilmin zehridir.

عذرت ای خرگوش از دانش تهی ** من چه خرگوشم که در گوشم نهی‌‌

Ey tavşan! Senin özründe bilgi yok. Ben tavşan değilim ki kulağıma sokasın” dedi.

گفت ای شه ناکسی را کس شمار ** عذر استم دیده‌‌ای را گوش دار

Tavşan “Padişahım, adam olmayanı da adam sırasına koy; zulüm görenin mazeretine kulak ver!

خاص از بهر زکات جاه خود ** گمرهی را تو مران از راه خود

Hele mevkiinin sadakası olarak yolunu şaşıranı kendi yolundan sürme!

بحر کاو آبی به هر جو می‌‌دهد ** هر خسی را بر سر و رو می‌‌نهد

Bütün ırmaklara su veren deniz bile her çöpü başının üstünde taşır.

کم نخواهد گشت دریا زین کرم ** از کرم دریا نگردد بیش و کم‌‌ 1165

Deniz, bu kereminden dolayı eksilmez; ihsanı yüzünden aşağılaşmaz” dedi.

گفت دارم من کرم بر جای او ** جامه‌‌ی هر کس برم بالای او

Aslan dedi ki: “Ben yerinde ve lâyık olana kerem ve ihsanda bulunurum; herkesin elbisesini boyuna göre biçerim.”

گفت بشنو گر نباشم جای لطف ** سر نهادم پیش اژدرهای عنف‌‌

Tavşan “Dinle, eğer lûtfa lâyık değilsem kahır ejderhasının önüne baş koydum, ne yaparsan yap!

من به وقت چاشت در راه آمدم ** با رفیق خود سوی شاه آمدم‌‌

Ben kuşluk vakti yola düştüm, arkadaşımla padişahıma geliyordum.

با من از بهر تو خرگوشی دگر ** جفت و همره کرده بودند آن نفر

Arkadaşlarımla, senin için başka bir tavşanı da bana yoldaş etmiştiler.

شیری اندر راه قصد بنده کرد ** قصد هر دو همره آینده کرد 1170

Bir erkek aslan, kulunuzun kanına kastetti. Yolda, bu iki yoldaşa da sataştı.

گفتمش ما بنده‌‌ی شاهنشه‌‌ایم ** خواجه‌‌تاشان که آن درگه‌‌ایم‌‌

Ben ona “Biz padişahlar padişahının kuluyuz, o kapının iki küçük kapı yoldaşıyız” dedim.

گفت شاهنشه که باشد شرم دار ** پیش من تو یاد هر ناکس میار

Dedi ki: “Utan be! Padişahlar padişahı dediğin kim oluyor? Benim huzurumda öyle her adam olamayanın adını anma!

هم ترا و هم شهت را بر درم ** گر تو با یارت بگردید از درم‌‌

Eğer huzurumdan iki adım ileri atarsan seni de, padişahını da paramparça ederim.”

گفتمش بگذار تا بار دگر ** روی شه بینم برم از تو خبر

“Beni bırak, bir kerecik daha padişahımın yüzünü görüp seni haber vereyim” dedim.

گفت همره را گرو نه پیش من ** ور نه قربانی تو اندر کیش من‌‌ 1175

Dedi ki: “Yoldaşını huzurumda rehin bırak; yoksa sen benim kanunumca kurbansın.”

لابه کردیمش بسی سودی نکرد ** یار من بستد مرا بگذاشت فرد

Ona çok yalvardık, hiç fayda etmedi. Yoldaşımı alıp beni yalnız bıraktı.

یارم از زفتی دو چندان بد که من ** هم به لطف و هم به خوبی هم به تن‌‌

Arkadaşım hem şişmanlık ve letafetçe, hem de güzellik ve irilik bakımından benim üç mislimdi.

بعد از این ز آن شیر این ره بسته شد ** رشته‌‌ی ایمان ما بگسسته شد

Bundan böyle o aslan tarafından bu yol kapanmıştır, böyle bir düşman yüzünden, Padişahım, yol bağlıdır.

از وظیفه بعد از این اومید بر ** حق همی‌‌گویم ترا و الحق مر

Bundan sonra tahsisattan ümidini kes. Ben doğru söylüyorum, doğru söz acıdır.

گر وظیفه بایدت ره پاک کن ** هین بیا و دفع آن بی‌‌باک کن‌‌ 1180

Sana tahsisat lâzımsa yolu temizle. Haydi gel, o pervasızı oradan kaldır!” dedi.

جواب گفتن شیر خرگوش را و روان شدن با او

Aslanın tavşana cevap vermesi ve onunla gitmesi

گفت بسم الله بیا تا او کجاست ** پیش در شو گر همی‌‌گویی تو راست‌‌

Aslan dedi ki : “Bismillah, haydi gel bakalım, nerede o? Doğru söylüyorsan düş önüme!

تا سزای او و صد چون او دهم ** ور دروغ است این سزای تو دهم‌‌

Onun da cezasını vereyim, onun gibi yüz tanesinin de. Fakat bu sözün yalansa seni cezalandırırım.”

اندر آمد چون قلاووزی به پیش ** تا برد او را به سوی دام خویش‌‌

Tavşan; onu, kurduğu dolaba düşürmek için kılavuz gibi öne düştü.

سوی چاهی کاو نشانش کرده بود ** چاه مغ را دام جانش کرده بود

Nişan koyduğu bir kuyuya doğru yola çıktılar. Aslana derin bir kuyuyu tuzak yapmıştı.

می‌‌شدند این هر دو تا نزدیک چاه ** اینت خرگوشی چو آبی زیر کاه‌‌ 1185

Her ikisi de kuyunun bulunduğu yere yaklaştılar. İşte sana hilebaz, saman altından su yürüten bir tavşan!

آب کاهی را به هامون می‌‌برد ** آب کوهی را عجب چون می‌‌برد

Su bir saman çöpünü ovaya götürür ama bir dağı nasıl sürükler acaba?

دام مکر او کمند شیر بود ** طرفه خرگوشی که شیری می‌‌ربود

Onun hile tuzağı aslana kemenetti. Ne tuhaf tavşan ki bir aslanı avlıyor!

موسیی فرعون را با رود نیل ** می‌‌کشد با لشکر و جمع ثقیل‌‌

Bir Mûsâ, Firavun’u askeriyle, başındaki kalabalıkla Nil nehrinde öldürür;

پشه‌‌ای نمرود را با نیم پر ** می‌‌شکافد بی‌‌محابا درز سر

Bir sivrisinek yarım kanadıyla pervasızca başın beynini yarar.

حال آن کاو قول دشمن را شنود ** بین جزای آن که شد یار حسود 1190

Düşman sözü dinleyenin hali budur. Hasetçinin dostu olanın uğradığı cezayı gör!

حال فرعونی که هامان را شنود ** حال نمرودی که شیطان را شنود

Hâmân’ı dinleyen Firavunun, Şeytan’ı dinleyen Nemrûd’un hali budur.

دشمن ار چه دوستانه گویدت ** دام دان گر چه ز دانه گویدت‌‌

Düşman her ne kadar dostça söylerse de, her ne kadar taneden, yemden bahsederse de sen onu tuzak bil!

گر ترا قندی دهد آن زهر دان ** گر به تن لطفی کند آن قهر دان‌‌

Sana şeker verirse sen bunu zehir bil, bir lütufta bulunursa onu kahır bil!

چون قضا آید نبینی غیر پوست ** دشمنان را باز نشناسی ز دوست‌‌

Kaza gelince kabuktan başka bir şey göremez, düşmanları dostlardan ayıramazsın.