-
پشهای نمرود را با نیم پر ** میشکافد بیمحابا درز سر
- Bir sivrisinek yarım kanadıyla pervasızca başın beynini yarar.
-
حال آن کاو قول دشمن را شنود ** بین جزای آن که شد یار حسود 1190
- Düşman sözü dinleyenin hali budur. Hasetçinin dostu olanın uğradığı cezayı gör!
-
حال فرعونی که هامان را شنود ** حال نمرودی که شیطان را شنود
- Hâmân’ı dinleyen Firavunun, Şeytan’ı dinleyen Nemrûd’un hali budur.
-
دشمن ار چه دوستانه گویدت ** دام دان گر چه ز دانه گویدت
- Düşman her ne kadar dostça söylerse de, her ne kadar taneden, yemden bahsederse de sen onu tuzak bil!
-
گر ترا قندی دهد آن زهر دان ** گر به تن لطفی کند آن قهر دان
- Sana şeker verirse sen bunu zehir bil, bir lütufta bulunursa onu kahır bil!
-
چون قضا آید نبینی غیر پوست ** دشمنان را باز نشناسی ز دوست
- Kaza gelince kabuktan başka bir şey göremez, düşmanları dostlardan ayıramazsın.
-
چون چنین شد ابتهال آغاز کن ** ناله و تسبیح و روزه ساز کن 1195
- Böyle olunca yalvarmaya başla, ağlayıp inlemeye, tesbihe, oruca devam et!
-
ناله میکن کای تو علام الغیوب ** زیر سنگ مکر بد ما را مکوب
- “Rabbim, sen gaipleri bilirsin. Günahtan dolayı bizden intikam alma” diye yalvar, yakar!
-
گر سگی کردیم ای شیر آفرین ** شیر را مگمار بر ما زین کمین
- “Ey aslanları yaratan! Eğer biz bir köpeklik etmişsek bu pusudan bizim üstümüze aslanı saldırma!
-
آب خوش را صورت آتش مده ** اندر آتش صورت آبی منه
- Güzel suya ateş şeklini, ateşe de su letafini verme!” diye niyaz et!
-
از شراب قهر چون مستی دهی ** نیستها را صورت هستی دهی
- Yarabbi, sen kahır şarabıyla insanı sarhoş edersen yok olan şeylere varlık suretini verir, onları var gibi gösterirsin.
-
چیست مستی بند چشم از دید چشم ** تا نماید سنگ گوهر پشم یشم 1200
- Sarhoşluk nedir? Taşı gevher, yünü yeşim taşı görecek derecede gözün bağlanması, görmemesidir.
-
چیست مستی حسها مبدل شدن ** چوب گز اندر نظر صندل شدن
- Sarhoşluk nedir? Ilgın ağacı göze sandal ağacı görünecek kadar duyguların değişmesidir!
-
قصهی هدهد و سلیمان در بیان آن که چون قضا آید چشمهای روشن بسته شود
- Kaza gelince aydın gözlerin bile bağlanacağını bildiren Süleyman hikâyesi
-
چون سلیمان را سراپرده زدند ** جمله مرغانش به خدمت آمدند
- Süleyman’ın büyük divan çadırı kurulunca bütün kuşlar huzuruna geldiler.
-
هم زبان و محرم خود یافتند ** پیش او یک یک به جان بشتافتند
- Onu, kendilerinin dilini anlar, sırrını bilir bir zat bulup huzuruna canla, başla bir bir koştular.
-
جمله مرغان ترک کرده جیک جیک ** با سلیمان گشته افصح من اخیک
- Bütün kuşlar, cik cik ötmeyi bırakmışlar; kardeşinin seninle konuşmasından daha fasih bir surette Süleyman’la konuşmaya başlamışlardı.
-
هم زبانی خویشی و پیوندی است ** مرد با نامحرمان چون بندی است 1205
- Aynı dili konuşma, hısımlık ve bağlılıktır. İnsan yabancılarla kalırsa mahpusa benzer.
-
ای بسا هندو و ترک هم زبان ** ای بسا دو ترک چون بیگانگان
- Nice Hindli, nice Türk vardır ki dildeştirler. Nice iki Türk de vardır ki birbirlerine yabancı gibidirler.
-
پس زبان محرمی خود دیگر است ** هم دلی از هم زبانی بهتر است
- Şu halde mahremlik dili, bambaşka bir dildir. Gönül birliği dil birliğinden daha iyidir.
-
غیر نطق و غیر ایما و سجل ** صد هزاران ترجمان خیزد ز دل
- Gönülden sözsüz, işaretsiz, yazısız yüz binlerce tercüman zuhur eder.
-
جمله مرغان هر یکی اسرار خود ** از هنر وز دانش و از کار خود
- Kuşların hepsi, bütün sırlarını, hünerlerine, bilgi ve işlerine ait şeyleri.
-
با سلیمان یک به یک وامینمود ** از برای عرضه خود را میستود 1210
- Süleyman’a birer birer apaçık söylüyorlar, kendilerini bildirmek ve tanıtmak için öğünüyorlardı.
-
از تکبر نی و از هستی خویش ** بهر آن تا ره دهد او را به پیش
- Bu öğünmek kibirden, varlıktan dolayı değildi. Her kuş, onun huzuruna varsın, yakınlarından olsun diye öğünüyordu.
-
چون بباید بردهای را خواجهای ** عرضه دارد از هنر دیباجهای
- Bir kul, bir efendiye kul olmak dilerse hünerinden bir miktarını ona arz eder.
-
چون که دارد از خریداریش ننگ ** خود کند بیمار و کر و شل و لنگ
- Fakat o efendi tarafından satın alınmayı istemezse kendisini hasta, sağır, çolak ve topal gösterir.
-
نوبت هدهد رسید و پیشهاش ** و آن بیان صنعت و اندیشهاش
- Hüthüdün hünerini arz etme sırası geldi; sanatını ve düşüncelerini bildirme nöbeti erişti.
-
گفت ای شه یک هنر کان کهتر است ** باز گویم گفت کوته بهتر است 1215
- Dedi ki: “Ey Padişah, en küçük bir hünerimi kısaca arz edeyim. Kısa söylemek daha iyidir.”
-
گفت بر گو تا کدام است آن هنر ** گفت من آن گه که باشم اوج بر
- Süleyman “Söyle bakalım, o hangi hünerdir?” dedi. Hüthüt, “Gayet yükseklerde uçtuğum zaman,
-
بنگرم از اوج با چشم یقین ** من ببینم آب در قعر زمین
- Havadan bakınca yerin tâ dibindeki suyu görürüm.
-
تا کجایست و چه عمق استش چه رنگ ** از چه میجوشد ز خاکی یا ز سنگ
- O su nerededir, derinliği ne kadardır, rengi nedir, topraktan mı kaynıyor, taştan mı? Hepsini görür, bilirim.
-
ای سلیمان بهر لشکرگاه را ** در سفر میدار این آگاه را
- Ey Süleyman! Ordu kurulacak yeri tayin etmek üzere beni sefere beraber götür” dedi.
-
پس سلیمان گفت ای نیکو رفیق ** در بیابانهای بیآب عمیق 1220
- Süleyman da “Ey iyi yoldaş! Susuz ve uçsuz bucaksız çöllerde sen bize arkadaş ol; bu suretle su bulur, seferde yoldaşlara saka olursun” dedi.
-
طعنهی زاغ در دعوی هدهد
- Karganın, Hüthüt’ün dâvasını kınaması
-
زاغ چون بشنود آمد از حسد ** با سلیمان گفت کاو کژ گفت و بد
- Karga, bunu işitince hasedinden ilerleyip Süleyman’a “Hüthüt aykırı ve kötü söyledi.
-
از ادب نبود به پیش شه مقال ** خاصه خود لاف دروغین و محال
- Padişah huzurunda söz söylemek, edebe aykırıdır. Hele yalan ve olmayacak söz olursa.
-
گر مر او را این نظر بودی مدام ** چون ندیدی زیر مشتی خاک دام
- Eğer onun böyle bir görüşü olsaydı bir avuç toprak altındaki tuzağı nasıl görmezdi?
-
چون گرفتار آمدی در دام او ** چون قفس اندر شدی ناکام او
- Nasıl olur da tuzağa tutulurdu, nasıl olur da ümitsiz bir halde kafese girerdi?” dedi.
-
پس سلیمان گفت ای هدهد رواست ** کز تو در اول قدح این درد خاست 1225
- Bunun üzerine Süleyman dedi ki: “Ey Hüthüt! Daha ilk kadehte böyle bulunman lâyık mı, akla sığar mı?
-
چون نمایی مستی ای خورده تو دوغ ** پیش من لافی زنی آن گه دروغ
- Ayran içen! Kendini nasıl oluyor da sarhoş gösteriyor, huzurumda sonu yalan çıkacak bir söz söylüyorsun?”
-
جواب گفتن هدهد طعنهی زاغ را
- Hüthüt’ün karganın kınamasına cevap vermesi
-
گفت ای شه بر من عور گدای ** قول دشمن مشنو از بهر خدای
- Hüthüt dedi ki: “Padişahım, Allah aşkına bu çıplak yoksul hakkında düşmanın söylediği sözü dinleme!
-
گر به بطلان است دعوی کردنم ** من نهادم سر ببر این گردنم
- Eğer ettiğim dâva yalansa işte başımı koydum, boyumu vur! Kaza hükmünü inkâr eden karga, binlerce aklı olsa yine kâfirdir.
-
زاغ کاو حکم قضا را منکر است ** گر هزاران عقل دارد کافر است
- Kaza hükmünü inkâr eden karga, binlerce aklı olsa yine kâfirdir.
-
در تو تا کافی بود از کافران ** جای گند و شهوتی چون کاف ران 1230
- Sende “kâfirler” sözünden bir “kef” harfi, küfür sıfatlarından bir sıfat bulunsa kadının ferci gibi şehvet yerisin, pis pis kokarsın.
-
من ببینم دام را اندر هوا ** گر نپوشد چشم عقلم را قضا
- Eğer kaza gözümü ve aklımı kapatmazsa ben tuzağı havada da görürüm.
-
چون قضا آید شود دانش به خواب ** مه سیه گردد بگیرد آفتاب
- Fakat kaza gelince bilgi, uykuya dalar, ay kararır, gün tutulur.
-
از قضا این تعبیه کی نادر است ** از قضا دان کاو قضا را منکر است
- Kazanın bu çeşit hilesi nadir midir ki? Kaza ve kaderi inkâr edenin inkârı bile, bil ki kaza ve kaderdendir.”
-
قصهی آدم علیه السلام و بستن قضا نظر او را از مراعات صریح نهی و ترک تاویل
- Âdem Aleyhisselâm’ın hikâyesi, açıkça emre uyup tevili terk etmede gözünü kaza ve kaderin bağlaması
-
بو البشر کاو علم الاسما بگ است ** صد هزاران علمش اندر هر رگ است
- “Allemelesmâ” ya bey olan, her damarında yüz binlerce ilim bulunan insanlar atası,
-
اسم هر چیزی چنان کان چیز هست ** تا به پایان جان او را داد دست 1235
- Her şeyin adını, nasılsa öylece bilmiş sonunda ne olacaksa sonuna kadar da agâh olmuştu.
-
هر لقب کاو داد آن مبدل نشد ** آن که چستش خواند او کاهل نشد
- O, eşyaya ne lâkap verdiyse değişmemiştir; çevik dediği tembel çıkmamıştır.
-
هر که آخر مومن است اول بدید ** هر که آخر کافر او را شد پدید
- Sonunda mümin olacak kimseyi önceden gördü; sonunda kâfir olacak adam da ona belli oldu.
-
اسم هر چیزی تو از دانا شنو ** سر رمز علم الاسما شنو
- Her şeyin adını, bilenden işit; “Allemelesmâ” remzinin sırrını duy!