English    Türkçe    فارسی   

1
1253-1302

  • چون ز حیرت رست باز آمد به راه ** دید برده دزد رخت از کارگاه‌‌
  • Âdem hayretten kurtulup tekrar yola gelince gördü ki hırsız eşyayı iş yerinden götürmüş!

  • ربنا إنا ظلمنا گفت و آه ** یعنی آمد ظلمت و گم گشت راه‌‌
  • “ Rabbena İnnâ zalemnâ” deyip âh etmeye başladı. Yani “karanlık bastı, yol kayboldu” dedi.

  • پس قضا ابری بود خورشید پوش ** شیر و اژدرها شود زو همچو موش‌‌ 1255
  • Bu kaza, güneşi örten bir buluttur. Aslan ve ejderha bile ondan feryat ve figan etmektedir.

  • من اگر دامی نبینم گاه حکم ** من نه تنها جاهلم در راه حکم‌‌
  • “Kaza ve kader zuhur edince bir tuzağı bile görmüyorsam bo yolda cahil olan yalnız ben değilim ya!”

  • ای خنک آن کاو نکو کاری گرفت ** زور را بگذاشت او زاری گرفت‌‌
  • Zorlamayı bırakıp feryad ü figana koyulan kişi me kutlu kişidir; o, iyi bir işe sarılmıştır.

  • گر قضا پوشد سیه همچون شبت ** هم قضا دستت بگیرد عاقبت‌‌
  • Eğer kaza, seni gece gibi sararsa sonunda yine elinden tutacak odur;

  • گر قضا صد بار قصد جان کند ** هم قضا جانت دهد درمان کند
  • Yüz kere canına kastederse yine sana can veren derdine derman olan kazadır.

  • این قضا صد بار اگر راهت زند ** بر فراز چرخ خرگاهت زند 1260
  • Bu kaza yüz kere yolunu kesse de yine senin çadırını göklerin üstüne kurar.

  • از کرم دان این که می‌‌ترساندت ** تا به ملک ایمنی بنشاندت‌‌
  • Seni eminlik mülküne götürmek için bu korkutmasını inayet bil!

  • این سخن پایان ندارد گشت دیر ** گوش کن تو قصه‌‌ی خرگوش و شیر
  • Bu sözün sonu gelmez, söz de uzadı. Sen tavşanla aslan hikâyesini dinle!

  • پای واپس کشیدن خرگوش از شیر چون نزدیک چاه رسید
  • Kuyuya yaklaşınca aslanın yanında, tavşanın geri çekilmesi

  • چون که نزد چاه آمد شیر دید ** کز ره آن خرگوش ماند و پا کشید
  • Kuyu yanına gelince aslan, tavşanın geri kaldığını gördü.

  • گفت پا واپس کشیدی تو چرا ** پای را واپس مکش پیش اندر آ
  • Dedi ki: “Niçin ayağını geri çektin. Ayağını geri çekme, ileri gel!”

  • گفت کو پایم که دست و پای رفت ** جان من لرزید و دل از جای رفت‌‌ 1265
  • Tavşan “Ayağım nerede? Elim ayağım kesildi. Canım tir tir titriyor, yüreğim yerinden oynadı.

  • رنگ رویم را نمی‌‌بینی چو زر ** ز اندرون خود می‌‌دهد رنگم خبر
  • Yüzümün rengini görmüyor musun? Altın sarısı gibi. Rengim, ne halde olduğumu bildiriyor.

  • حق چو سیما را معرف خوانده است ** چشم عارف سوی سیما مانده است‌‌
  • Tanrı yüze “bildirici” demiştir. Onun için ariflerin gözü, yüze dalmış, kalmıştır.

  • رنگ و بو غماز آمد چون جرس ** از فرس آگه کند بانگ فرس‌‌
  • Renk ve koku, çan gibi haber verir; atın kişnemesi, atın mevcudiyetini bildirir.

  • بانگ هر چیزی رساند زو خبر ** تا بدانی بانگ خر از بانگ در
  • Eşeğin sesini, kapının sesinden fark edesin diye her şeyin sesi, o şeyi haber verir.

  • گفت پیغمبر به تمییز کسان ** مرء مخفی لدی طی اللسان‌‌ 1270
  • Peygamber insanları ayırt etmek hususunda “insan, sözünde gizlidir” dedi.

  • رنگ رو از حال دل دارد نشان ** رحمتم کن مهر من در دل نشان‌‌
  • Yüzün renginde gönül halinden bir nişan vardır. Bana acı, sevgi kalbinde tut!

  • رنگ روی سرخ دارد بانگ شکر ** بانگ روی زرد باشد صبر و نکر
  • Kırmızı yüz, sahibinin refah ve saadetine delâlet eder, sarı yüz, sahibinin meşakkat ve belâ içinde olduğunu bildirir.

  • در من آمد آن که دست و پا برد ** رنگ رو و قوت و سیما برد
  • Elimi, ayağımı alana, yüzümün rengini uçurana, kuvvetimi giderene, çehremi bozana uğradım.

  • آن که در هر چه در آید بشکند ** هر درخت از بیخ و بن او بر کند
  • Önüne geleni kırma, ağaçları kökünden, dibinden söküp çıkarana sataştım.

  • در من آمد آن که از وی گشت مات ** آدمی و جانور جامد نبات‌‌ 1275
  • Adamları, hayvanları, cemadat ve nebatatı mat edene rastladım.

  • این خود اجزایند کلیات از او ** زرد کرده رنگ و فاسد کرده بو
  • Bunlar cüziyattır, külliyatın da onun yüzünden renkleri sararmış, kokuları bozulmuştur.

  • تا جهان گه صابر است و گه شکور ** بوستان گه حله پوشد گاه عور
  • Cihan; gâh sabredip gâh şükrettikçe bağlar, bahçeler, gâh giyinir, gâh çırçıplak kalır;

  • آفتابی کاو بر آید نارگون ** ساعتی دیگر شود او سر نگون‌‌
  • Güneş, ateş renginde doğmuşken diğer bir saatte baş aşağı batar;

  • اختران تافته بر چار طاق ** لحظه لحظه مبتلای احتراق‌‌
  • Göklerde parıldayan yıldızlar; zaman zaman ihtiraka uğrarlar;

  • ماه کاو افزود ز اختر در جمال ** شد ز رنج دق او همچون خیال‌‌ 1280
  • Güzellikte yıldızlardan daha parlak olan ay da ince ağrıya tutulup hilâl olur;

  • این زمین با سکون با ادب ** اندر آرد زلزله‌‌ش در لرز تب‌‌
  • Çok sakin ve edepli olan bu yeri de sarsıntı sıtmaya düşürür;

  • ای بسا که زین بلای مرده‌‌ریگ ** گشته است اندر جهان او خرد و ریگ‌‌
  • Nice dağlar, bu ansızın gelen felâketten dolayı yeryüzüne kumlar gibi dağılıvermişlerdir!

  • این هوا با روح آمد مقترن ** چون قضا آید وبا گشت و عفن‌‌
  • Ruhla eş olan hava bile kaza baş gösterince veba kesilir, ufunetlenir:

  • آب خوش کاو روح را همشیره شد ** در غدیری زرد و تلخ و تیره شد
  • Ruhun kız kardeşi olan lâtif su, bir gölcükte sarı, acı ve bulanık bir hale gelir;

  • آتشی کاو باد دارد در بروت ** هم یکی بادی بر او خواند یموت‌‌ 1285
  • Azametli ve kibirli ateşi bile bir yel söndürüverir!

  • حال دریا ز اضطراب و جوش او ** فهم کن تبدیلهای هوش او
  • Denizin halini de ıstırabından, coşkunluğundan anla, aklının değişik durduğunu, kalıptan kalıba girdiğini bil!

  • چرخ سر گردان که اندر جستجوست ** حال او چون حال فرزندان اوست‌‌
  • Tanrı rızasını arayıp duran başı dönmüş feleğin hali de oğullarının hali gibidir:

  • گه حضیض و گه میانه گاه اوج ** اندر او از سعد و نحسی فوج فوج‌‌
  • Gâh en altta, gâh ortada, gâh en tepede. Onda da bölük bölük kutlu ve yomsuz zamanlar var!

  • از خود ای جزوی ز کلها مختلط ** فهم می‌‌کن حالت هر منبسط
  • Ey külliyat ile karışmış olan, ey insan! Basit cisimlerin halini de kendinden kıyas et!

  • چون که کلیات را رنج است و درد ** جزو ایشان چون نباشد روی زرد 1290
  • Külliyatın böyle hastalıkları, böyle dertleri olunca onların cüzülerinin yüzü nasıl sararmaz?

  • خاصه جزوی کاو ز اضداد است جمع ** ز آب و خاک و آتش و باد است جمع‌‌
  • Hele birbirlerine zıt olan şeylerden; su, toprak, ateş ve yelden meydana gelmiş cüzü…

  • این عجب نبود که میش از گرگ جست ** این عجب کاین میش دل در گرگ بست‌‌
  • Koyunun kurttan kaçmasına şaşılmaz; şaşılacak şey, bu koyunun kurda gönül vermesidir!

  • زندگانی آشتی ضدهاست ** مرگ آن کاندر میانشان جنگ خاست‌‌
  • Sağlık, zıtların sulhüdür; aralarında savaşın başlamasını da ölüm bil!

  • لطف حق این شیر را و گور را ** الف داده ست این دو ضد دور را
  • Tanrı’nın lûtfu, bu aslanla yaban eşeğine, bu iki zıdda, vefakârlık hususunda bir ülfet vermiştir.

  • چون جهان رنجور و زندانی بود ** چه عجب رنجور اگر فانی بود 1295
  • Dünya hasta ve mahpus olunca, hastanın fâni olmasına şaşılır mı?”

  • خواند بر شیر او از این رو پندها ** گفت من پس مانده‌‌ام زین بندها
  • Tavşan aslana bu çeşit nasihatler verip “Ben bu sebepler yüzünden geriledim” dedi.

  • پرسیدن شیر از سبب پای واپس کشیدن خرگوش‌‌
  • Tavşanın ayağını geri çekmesindeki sebebi, aslanın ciddiyetle sorması

  • شیر گفتش تو ز اسباب مرض ** این سبب گو خاص کاین استم غرض‌‌
  • Aslan dedi ki: “Sen bu sebepleri bırak da şu geriye çekilmenin sebebini söyle, benim maksadım o.”

  • گفت آن شیر اندر این چه ساکن است ** اندر این قلعه ز آفات ایمن است‌‌
  • Tavşan, “O aslan, bu kuyuda oturuyor; bu kalenin içinde bütün afetlerden emin!” dedi.

  • قعر چه بگزید هر کی عاقل است ** ز آن که در خلوت صفاهای دل است‌‌
  • Aklı olan kimse oturmak için kuyu dibini seçmiştir. Çünkü gönül sefaları halvetler.

  • ظلمت چه به که ظلمتهای خلق ** سر نبرد آن کس که گیرد پای خلق‌‌ 1300
  • Kuyunun karanlığı, halkın verdiği karanlıklardan daha iyidir. Halkın ayağını tutan, halkla karışıp görüşen; başını kurtaramamış, selâmete erişememiştir.

  • گفت پیش آ زخمم او را قاهر است ** تو ببین کان شیر در چه حاضر است‌‌
  • Aslan “İleri yürü. Benim açacağım yara, onu kahreder, bir bak, o aslan orada mı? “ dedi.

  • گفت من سوزیده‌‌ام ز آن آتشی ** تو مگر اندر بر خویشم کشی‌‌
  • Tavşan “Ben o ateşten bir kere yanmışım. Sen beni kucağına alırsan,