کس ندارد گوش در دهلیزها ** تا بپرسم زین کنیزک چیزها

کس ندارد گوش در دهلیزها ** تا بپرسم زین کنیزک چیزها 145

خانه خالی ماند و یک دیار نی ** جز طبیب و جز همان بیمار نی‌‌

نرم نرمک گفت شهر تو کجاست ** که علاج اهل هر شهری جداست‌‌

و اندر آن شهر از قرابت کیستت ** خویشی و پیوستگی با چیستت‌‌

دست بر نبضش نهاد و یک به یک ** باز می‌‌پرسید از جور فلک‌‌

چون کسی را خار در پایش جهد ** پای خود را بر سر زانو نهد 150

وز سر سوزن همی‌‌جوید سرش ** ور نیابد می‌‌کند با لب ترش‌‌

خار در پا شد چنین دشوار یاب ** خار در دل چون بود واده جواب‌‌

خار در دل گر بدیدی هر خسی ** دست کی بودی غمان را بر کسی‌‌

کس به زیر دم خر خاری نهد ** خر نداند دفع آن بر می‌‌جهد

بر جهد و ان خار محکمتر زند ** عاقلی باید که خاری بر کند 155

خر ز بهر دفع خار از سوز و درد ** جفته می‌‌انداخت صد جا زخم کرد

آن حکیم خارچین استاد بود ** دست می‌‌زد جا به جا می‌‌آزمود

ز ان کنیزک بر طریق داستان ** باز می‌‌پرسید حال دوستان‌‌

با حکیم او قصه‌‌ها می‌‌گفت فاش ** از مقام و خاجگان و شهر تاش‌‌

سوی قصه گفتنش می‌‌داشت گوش ** سوی نبض و جستنش می‌‌داشت هوش‌‌ 160

تا که نبض از نام کی گردد جهان ** او بود مقصود جانش در جهان‌‌ا ن‌‌

دوستان شهر او را بر شمرد ** بعد از آن شهری دگر را نام برد

گفت چون بیرون شدی از شهر خویش ** در کدامین شهر بوده ستی تو بیش‌‌

نام شهری گفت وز آن هم در گذشت ** رنگ روی و نبض او دیگر نگشت‌‌

خواجگان و شهرها را یک به یک ** باز گفت از جای و از نان و نمک‌‌ 165

شهر شهر و خانه خانه قصه کرد ** نی رگش جنبید و نی رخ گشت زرد

نبض او بر حال خود بد بی‌‌گزند ** تا بپرسید از سمرقند چو قند

نبض جست و روی سرخ و زرد شد ** کز سمرقندی زرگر فرد شد

چون ز رنجور آن حکیم این راز یافت ** اصل آن درد و بلا را باز یافت‌‌

گفت کوی او کدام است در گذر ** او سر پل گفت و کوی غاتفر 170

گفت دانستم که رنجت چیست زود ** در خلاصت سحرها خواهم نمود

شاد باش و فارغ و ایمن که من ** آن کنم با تو که باران با چمن‌‌

من غم تو می‌‌خورم تو غم مخور ** بر تو من مشفق‌‌ترم از صد پدر

هان و هان این راز را با کس مگو ** گر چه از تو شه کند بس جستجو

چون که اسرارت نهان در دل شود ** آن مرادت زودتر حاصل شود 175

گفت پیغمبر که هر که سر نهفت ** زود گردد با مراد خویش جفت‌‌

دانه چون اندر زمین پنهان شود ** سر آن سر سبزی بستان شود

زر و نقره گر نبودندی نهان ** پرورش کی یافتندی زیر کان‌‌

وعده‌‌ها و لطفهای آن حکیم ** کرد آن رنجور را ایمن ز بیم‌‌

وعده‌‌ها باشد حقیقی دل پذیر ** وعده‌‌ها باشد مجازی تاسه‌‌گیر 180

وعده‌‌ی اهل کرم گنج روان ** وعده‌‌ی نااهل شد رنج روان‌‌

دریافتن آن ولی رنج را و عرض کردن رنج او را پیش پادشاه

بعد از آن برخاست و عزم شاه کرد ** شاه را ز ان شمه‌‌ای آگاه کرد

گفت تدبیر آن بود کان مرد را ** حاضر آریم از پی این درد را

مرد زرگر را بخوان ز ان شهر دور ** با زر و خلعت بده او را غرور

فرستادن پادشاه رسولان به سمرقند به آوردن زرگر

شه فرستاد آن طرف یک دو رسول ** حاذقان و کافیان بس عدول‌‌ 185

تا سمرقند آمدند آن دو امیر ** پیش آن زرگر ز شاهنشه بشیر

کای لطیف استاد کامل معرفت ** فاش اندر شهرها از تو صفت‌‌

نک فلان شه از برای زرگری ** اختیارت کرد زیرا مهتری‌‌

اینک این خلعت بگیر و زر و سیم ** چون بیایی خاص باشی و ندیم‌‌

مرد مال و خلعت بسیار دید ** غره شد از شهر و فرزندان برید 190

اندر آمد شادمان در راه مرد ** بی‌‌خبر کان شاه قصد جانش کرد

اسب تازی بر نشست و شاد تاخت ** خونبهای خویش را خلعت شناخت‌‌

ای شده اندر سفر با صد رضا ** خود به پای خویش تا سوء القضا

در خیالش ملک و عز و مهتری ** گفت عزرائیل رو آری بری‌‌