سوی قصه گفتنش می‌‌داشت گوش ** سوی نبض و جستنش می‌‌داشت هوش‌‌

سوی قصه گفتنش می‌‌داشت گوش ** سوی نبض و جستنش می‌‌داشت هوش‌‌ 160

تا که نبض از نام کی گردد جهان ** او بود مقصود جانش در جهان‌‌ا ن‌‌

دوستان شهر او را بر شمرد ** بعد از آن شهری دگر را نام برد

گفت چون بیرون شدی از شهر خویش ** در کدامین شهر بوده ستی تو بیش‌‌

نام شهری گفت وز آن هم در گذشت ** رنگ روی و نبض او دیگر نگشت‌‌

خواجگان و شهرها را یک به یک ** باز گفت از جای و از نان و نمک‌‌ 165

شهر شهر و خانه خانه قصه کرد ** نی رگش جنبید و نی رخ گشت زرد

نبض او بر حال خود بد بی‌‌گزند ** تا بپرسید از سمرقند چو قند

نبض جست و روی سرخ و زرد شد ** کز سمرقندی زرگر فرد شد

چون ز رنجور آن حکیم این راز یافت ** اصل آن درد و بلا را باز یافت‌‌

گفت کوی او کدام است در گذر ** او سر پل گفت و کوی غاتفر 170

گفت دانستم که رنجت چیست زود ** در خلاصت سحرها خواهم نمود

شاد باش و فارغ و ایمن که من ** آن کنم با تو که باران با چمن‌‌

من غم تو می‌‌خورم تو غم مخور ** بر تو من مشفق‌‌ترم از صد پدر

هان و هان این راز را با کس مگو ** گر چه از تو شه کند بس جستجو

چون که اسرارت نهان در دل شود ** آن مرادت زودتر حاصل شود 175

گفت پیغمبر که هر که سر نهفت ** زود گردد با مراد خویش جفت‌‌

دانه چون اندر زمین پنهان شود ** سر آن سر سبزی بستان شود

زر و نقره گر نبودندی نهان ** پرورش کی یافتندی زیر کان‌‌

وعده‌‌ها و لطفهای آن حکیم ** کرد آن رنجور را ایمن ز بیم‌‌

وعده‌‌ها باشد حقیقی دل پذیر ** وعده‌‌ها باشد مجازی تاسه‌‌گیر 180

وعده‌‌ی اهل کرم گنج روان ** وعده‌‌ی نااهل شد رنج روان‌‌

دریافتن آن ولی رنج را و عرض کردن رنج او را پیش پادشاه

بعد از آن برخاست و عزم شاه کرد ** شاه را ز ان شمه‌‌ای آگاه کرد

گفت تدبیر آن بود کان مرد را ** حاضر آریم از پی این درد را

مرد زرگر را بخوان ز ان شهر دور ** با زر و خلعت بده او را غرور

فرستادن پادشاه رسولان به سمرقند به آوردن زرگر

شه فرستاد آن طرف یک دو رسول ** حاذقان و کافیان بس عدول‌‌ 185

تا سمرقند آمدند آن دو امیر ** پیش آن زرگر ز شاهنشه بشیر

کای لطیف استاد کامل معرفت ** فاش اندر شهرها از تو صفت‌‌

نک فلان شه از برای زرگری ** اختیارت کرد زیرا مهتری‌‌

اینک این خلعت بگیر و زر و سیم ** چون بیایی خاص باشی و ندیم‌‌

مرد مال و خلعت بسیار دید ** غره شد از شهر و فرزندان برید 190

اندر آمد شادمان در راه مرد ** بی‌‌خبر کان شاه قصد جانش کرد

اسب تازی بر نشست و شاد تاخت ** خونبهای خویش را خلعت شناخت‌‌

ای شده اندر سفر با صد رضا ** خود به پای خویش تا سوء القضا

در خیالش ملک و عز و مهتری ** گفت عزرائیل رو آری بری‌‌

چون رسید از راه آن مرد غریب ** اندر آوردش به پیش شه طبیب‌‌ 195

سوی شاهنشاه بردندش به ناز ** تا بسوزد بر سر شمع طراز

شاه دید او را بسی تعظیم کرد ** مخزن زر را بدو تسلیم کرد

پس حکیمش گفت کای سلطان مه ** آن کنیزک را بدین خواجه بده‌‌

تا کنیزک در وصالش خوش شود ** آب وصلش دفع آن آتش شود

شه بدو بخشید آن مه روی را ** جفت کرد آن هر دو صحبت جوی را 200

مدت شش ماه می‌‌راندند کام ** تا به صحت آمد آن دختر تمام‌‌

بعد از آن از بهر او شربت بساخت ** تا بخورد و پیش دختر می‌‌گداخت‌‌

چون ز رنجوری جمال او نماند ** جان دختر در وبال او نماند

چون که زشت و ناخوش و رخ زرد شد ** اندک اندک در دل او سرد شد

عشقهایی کز پی رنگی بود ** عشق نبود عاقبت ننگی بود 205

کاش کان هم ننگ بودی یک سری ** تا نرفتی بر وی آن بد داوری‌‌

خون دوید از چشم همچون جوی او ** دشمن جان وی آمد روی او

دشمن طاوس آمد پر او ** ای بسی شه را بکشته فر او

گفت من آن آهوم کز ناف من ** ریخت این صیاد خون صاف من‌‌