خار دان آن را که خرما دیده‌‌ای ** ز آن که بس نان کور و بس نادیده‌‌ای‌‌

Hurma olarak gördüğünü diken bil. Çünkü sen çok nankör, çok görgüsüzsün!

جان لقمان که گلستان خداست ** پای جانش خسته‌‌ی خاری چراست‌‌ 1965

Lokmanın canı, Tanrının bir gül bahçesindeyken neden can ayağı bir dikenden incinsin.

اشتر آمد این وجود خار خوار ** مصطفی زادی بر این اشتر سوار

Bu diken yiyen vücut, devedir. Mustafa’dan doğan da bu deveye binmiştir.

اشترا تنگ گلی بر پشت تست ** کز نسیمش در تو صد گلزار رست‌‌

Ey deve! Sırtında öyle bir gül dengi var ki kokusundan sende, yüzlerce gül bahçesi meydana gelmiştir.

میل تو سوی مغیلان است و ریگ ** تا چه گل چینی ز خار مرده‌‌ریگ‌‌

Hâlbuki sen, hâlâ mugeylân dikenine ve kumsala meylediyorsun. Bu arta kalası dikenden gülü nasıl toplayacaksın?

ای بگشته زین طلب از کو به کو ** چند گویی کین گلستان کو و کو

Ey bu arama yüzünden taraf taraf, bucak bucak dolaşıp duran! Ne vakte kadar “Nerede bu gül bahçesi” diyeceksin?

پیش از آن کین خار پا بیرون کنی ** چشم تاریک است جولان چون کنی‌‌ 1970

Ayağındaki bu dikeni çıkarmadıkça gözün görmez. Nasıl dönüp dolaşabilirsin?

آدمی کاو می‌‌نگنجد در جهان ** در سر خاری همی‌‌گردد نهان‌‌

Ne şaşılacak şey, cihana sığmayan Âdemoğlu, gizlice bir dikenin başında dolaşıp durmakta!

مصطفی آمد که سازد هم دمی ** کلمینی یا حمیراء کلمی‌‌

Mustafa bir hemdem elde etmek için geldi; “Kellimînî yâ Humeyrâ” dedi.

ای حمیراء آتش اندر نه تو نعل ** تا ز نعل تو شود این کوه لعل

“Ey Humeyrâ! Nalı ateşe koyda bu dağ, lâl haline gelsin” buyurdu.

این حمیراء لفظ تانیث است و جان ** نام تانیث‌‌اش نهند این تازیان‌‌

Humeyrâ kelimesi, müennestir, can da müennsi semâidir. Araplar cana müennes demişlerdir.

لیک از تانیث جان را باک نیست ** روح را با مرد و زن اشراک نیست‌‌ 1975

Fakat canın müenneslikten pervası yok. Çünkü ruhun ne erkekle bir alakası var, ne kadınla!

از مونث وز مذکر برتر است ** این نه آن جان است کز خشک و تر است‌‌

Müzekkerden de yükselir, müennesten de. Bu, kurudan yaştan meydana gelen ruh (-u hayvanî) değildir ki.

این نه آن جان است کافزاید ز نان ** یا گهی باشد چنین گاهی چنان‌‌

Bu can, ekmekten kuvvetlenen yahut kâh şöyle, kâh böyle bir hale gelen can değildir.

خوش کننده ست و خوش و عین خوشی ** بی‌‌خوشی نبود خوشی ای مرتشی‌‌

Bu ruh hoşluk verir, hoştur, hoşluğun ta kendisidir. Ey maksadına erişmek için vesilelere baş vuran! Hoş olmayan, insanı hoş bir hale getiremez.

چون تو شیرین از شکر باشی بود ** کان شکر گاهی ز تو غایب شود

Sen şekerden tatlı bir hale gelsen bile o tat bazen senden gidiverir, bu mümkündür.

چون شکر گردی ز تاثیر وفا ** پس شکر کی از شکر باشد جدا 1980

Fakat fazla vefakârlık sebebiyle tamamen şeker olursan buna imkân yoktur. Nasıl olurda şekerden tat ayrılır, imkânı var mı?

عاشق از خود چون غذا یابد رحیق ** عقل آن جا گم شود گم ای رفیق‌‌

Ey hoş arkadaş! Âşık, halis ve sâf şarabı, kendisinden bulur, onunla gıdalanırsa bu makamda artık akıl kaybolur, (bu sırra akıl ermez).

عقل جزوی عشق را منکر بود ** گر چه بنماید که صاحب سر بود

Aklı cüzi sırra sahip gibi görünürse de hakikatte aşkı inkâr eder.

زیرک و داناست اما نیست نیست ** تا فرشته لا نشد اهریمنی است‌‌

Zekidir bilir; fakat yok olmamıştır. Melek bile yok olmadıkça şeytandır.

او به قول و فعل یار ما بود ** چون به حکم حال آیی لا بود

Aklı cüzi sözde ve işte bizim dostumuzdur. Ama hal bahsine gelirsen orada bir hiçten, bir yoktan ibarettir.

لا بود چون او نشد از هست نیست ** چون که طوعا لا نشد کرها بسی است‌‌ 1985

Varlıktan fâni olmadığı için o, hiçtir, yoktur. Kendi dileğiyle yok olmayınca nihayet zorla, istemediği halde yok olacaktır. Bu da ona yeter.

جان کمال است و ندای او کمال ** مصطفی گویان ارحنا یا بلال‌‌

Can, kemaldir, çağırması sesi de kemaldir. Onun için Mustafa “Ey Bilâl bizi dinlendir ferahlandır;

ای بلال افراز بانگ سلسلت ** ز آن دمی کاندر دمیدم در دلت‌‌

Ey Bilâl! Gönlüne nefhettiğim o nefhadan, o feyizden dalga dalga coşan sesini yücelt.

ز آن دمی کادم از آن مدهوش گشت ** هوش اهل آسمان بی‌‌هوش گشت‌‌

Âdem’i bile kendinden geçiren, gök ehlinin bile akıllarını hayrete düşüren o nefhayla sesini yükselt!” buyurdu.

مصطفی بی‌‌خویش شد ز آن خوب صوت ** شد نمازش از شب تعریس فوت‌‌

Mustafa o güzel sesle kendinden geçti. Ta’rîs gecesinde namazı kaçtı.

سر از آن خواب مبارک بر نداشت ** تا نماز صبحدم آمد به چاشت‌‌ 1990

O mübarek uykudan başkaldırmadı; sabah namazının vakti geçip kuşluk çağı geldi.

در شب تعریس پیش آن عروس ** یافت جان پاک ایشان دستبوس‌‌

Ta’rîs gecesi, o gelinin huzurunda tertemiz canları, el öpme devletine erişti.

عشق و جان هر دو نهانند و ستیر ** گر عروسش خوانده‌‌ام عیبی مگیر

Aşk ve can... her ikisi de gizli ve örtülüdür. Tanrıya gelin dediğim için beni ayıplama.

از ملولی یار خامش کردمی ** گر همو مهلت بدادی یک دمی‌‌

Sevgili, benim sözüme darılsaydı susardım; bana bir lâhzacık mühlet verseydi sükût ederdim.

لیک می‌‌گوید بگو هین عیب نیست ** جز تقاضای قضای غیب نیست‌‌

Fakat “Söyle, bu söz ayıp olmaz. Senin sözün, gayb âlemindeki kaza ve kaderin zuhurundan başka bir şey değildir” demekte.

عیب باشد کاو نبیند جز که عیب ** عیب کی بیند روان پاک غیب‌‌ 1995

Ayıptan başka bir şey görmeyene ayıptır. Fakat gayb âleminin pâk ruhu, hiç ayıp görür mü?

عیب شد نسبت به مخلوق جهول ** نی به نسبت با خداوند قبول‌‌

Ayıp cahil mahlûka nispetle ayıptır; makbul Tanrıya nispetle değil.

کفر هم نسبت به خالق حکمت است ** چون به ما نسبت کنی کفر آفت است‌‌

Küfür bile yaratana nispetle bir hikmettir. Fakat bize nispet edecek olursan bir âfet, bir felâkettir.

ور یکی عیبی بود با صد حیات ** بر مثال چوب باشد در نبات‌‌

Birisinde yüzlerce faziletle beraber bir de ayıp bulunsa o ayıp nebatatın sapı mesabesindedir.

در ترازو هر دو را یکسان کشند ** ز آن که آن هر دو چو جسم و جان خوشند

Terazide her ikisini de birlikte tartarlar. Çünkü nebatat ve sap… İkisi de bedenle can gibi bağdaşmıştır.

پس بزرگان این نگفتند از گزاف ** جسم پاکان عین جان افتاد صاف‌‌ 2000

Şu halde büyükler, bu sözü boş yere söylemediler: Temiz kişilerin cisimleri de, can gibi saftır.

گفتشان و نفسشان و نقششان ** جمله جان مطلق آمد بی‌‌نشان‌‌

Onların sözleri de nişanı olmayan ve bir kayda gelmeyen can olmuştur, nefisleri de, suretleri de.

جان دشمن دارشان جسم است صرف ** چون زیاد از نرد او اسم است صرف‌‌

Onlara düşman olanların canları ise sırf cisimdir. O düşman, tavla oyununda kırılmış zar gibi faydasızdır, ancak bir addan ibarettir.

آن به خاک اندر شد و کل خاک شد ** وین نمک اندر شد و کل پاک شد

Düşman toprağa girdi, tamamı ile toprak oldu. Bu ise tuzlaya düşüp tamamı ile arındı.

آن نمک کز وی محمد املح است ** ز آن حدیث با نمک او افصح است‌‌

O tuz, öyle bir tuzdur ki Muhammed, ondan meslâhat kazanmış, o yüzden melih sözü fasih olmuştur.

این نمک باقی است از میراث او ** با تواند آن وارثان او بجو 2005

Bu tuz, bu melâhat, ondan miras kalmıştır; vârisleri de seninledir, ara bul!

پیش تو شسته ترا خود پیش کو ** پیش هستت جان پیش اندیش کو

Vârisler senin huzurunda oturuyorlar, fakat nerede senin huzurun? Senin önündedirler, fakat nerede önü sonu düşünen can?

گر تو خود را پیش و پس داری گمان ** بسته‌‌ی جسمی و محرومی ز جان‌‌

Eğer sen, kendinde ön, art olduğunu sanıyorsan cisme bağlısın, candan mahrumsun.

زیر و بالا پیش و پس وصف تن است ** بی‌‌جهت آن ذات جان روشن است‌‌

Alt, üst, ön, art; cismin vasfıdır. Nurani olan can ise bunlardan münezzeh ve cihetsizdir.

بر گشا از نور پاک شه نظر ** تا نپنداری تو چون کوته نظر

Kısa görüşlüler gibi zanna düşmemek için gözünü, o pâ padişahın nuruyla aç!

که همینی در غم و شادی و بس ** ای عدم کو مر عدم را پیش و پس‌‌ 2010

Sen mademki zahiri önü, sonu düşünmektesin... Ancak ve ancak bu gam ve neşe âlemindesin. Ey hakikatte yok olan! Yok olan nerede ön, nerede son?

روز باران است می‌‌رو تا به شب ** نی از این باران از آن باران رب‌‌

Yağmurlu gündür, gece çağına kadar yürü! Bu yağmur, bildiğimiz yağmur değil! Tanrı yağmurlarından.

قصه‌‌ی سؤال کردن عایشه از مصطفی علیه السلام که امروز باران بارید چون تو سوی گورستان رفتی جامه‌‌های تو چون تر نیست‌‌

Ayşe’nin -Tanrı ondan razı olsun- Mustafa Sallâllahu aleyhi vessellem’e “ Bugün yağmur yağdı. Sen mezarlığa gittiğin halde niçin elbisen ıslak değil? “diye sorması

مصطفی روزی به گورستان برفت ** با جنازه‌‌ی مردی از یاران برفت‌‌

Mustafa, bir gün, dostlarından birinin cenazesiyle ve dostlarla mezarlığa gitti.

خاک را در گور او آگنده کرد ** زیر خاک آن دانه‌‌اش را زنده کرد

Onun mezarına toprak doldurdu, tohumunu yeraltında diriltti.