بنده‌‌ای داریم خاص و محترم ** سوی گورستان تو رنجه کن قدم
Has, muhterem bir kulumuz var; mezarlığa kadar gitmek zahmetini ihtiyar et.
ای عمر برجه ز بیت المال عام ** هفت صد دینار در کف نه تمام
Ey Ömer, kalk. Beytülmâlden yedi yüz dinar al, hepsini onun avucuna say!
پیش او بر کای تو ما را اختیار ** این قدر بستان کنون معذور دار 2165
O parayı huzuruna götürüp “O parayı huzuruna götürüp “Ey makbulümüz olan! Şimdilik bu kadarcığı al ve bizi mazur gör.
این قدر از بهر ابریشم بها ** خرج کن چون خرج شد اینجا بیا
Bu kadarcık para sana ancak ibrişim (kirşi) parasıdır. Harcet, bitince yine buraya gel” de.
پس عمر ز آن هیبت آواز جست ** تا میان را بهر این خدمت ببست
Bunun üzerine Ömer, sesin heybetinden sıçrayıp kalkarak bu hizmet için belini bağladı.
سوی گورستان عمر بنهاد رو ** در بغل همیان دوان در جستجو
Koltuğu altında para kesesi olduğu halde koşarak çalgıcıyı arayıp taramak için mezarlığa yüz tuttu.
گرد گورستان دوانه شد بسی ** غیر آن پیر او ندید آن جا کسی
Mezarlığın etrafını bir hayli döndü, dolaştı; orada o ihtiyardan başka kimseyi göremedi.
گفت این نبود دگر باره دوید ** مانده گشت و غیر آن پیر او ندید 2170
“Bu olmasa gerek” deyip bir kere daha koştu. Nihayet yoruldu, fakat yine o ihtiyardan başkasını göremedi.
گفت حق فرمود ما را بنده‌‌ای است ** صافی و شایسته و فرخنده‌‌ای است
Kendi kendisine “Hak, bana dedi ki: bizim sâf, makbul ve mübarek kulumuz var;
پیر چنگی کی بود خاص خدا ** حبذا ای سر پنهان حبذا
İhtiyar bir çalgıcı, nasıl olur da Tanrı haslarından olur? Ey gizli sır, ne hoşsun sen, hoş ve garip!”
بار دیگر گرد گورستان بگشت ** همچو آن شیر شکاری گرد دشت
Ava çıkan aslanın dönüp dolaşması gibi bir kere daha mezarlık etrafını dolaştı.
چون یقین گشتش که غیر پیر نیست ** گفت در ظلمت دل روشن بسی است
Orada o ihtiyardan başka kimsenin olmadığını iyice anlayınca “ karanlıklar içinde parlak gönüller çoktur” dedi.
آمد او با صد ادب آن جا نشست ** بر عمر عطسه فتاد و پیر جست 2175
Gelip edebe fazlasıyla riayet ederek oraya oturdu. Bu sırada Ömer aksırdı, ihtiyar uyanıp sıçradı.
مر عمر را دید و ماند اندر شگفت ** عزم رفتن کرد و لرزیدن گرفت
Ömer’i görünce şaşırdı, kaldı. Gitmek istedi, fakat titremeğe başladı.
گفت در باطن خدایا از تو داد ** محتسب بر پیرکی چنگی فتاد
İçinden dedi ki: “Yarabbi senin elinden elemân! Şimdi de çalgıcı ihtiyarcağıza muhtesip geldi, çattı.”
چون نظر اندر رخ آن پیر کرد ** دید او را شرمسار و روی زرد
Ömer, o ihtiyarın yüzüne bakıp da onu utanmış çehresini sararmış görünce,
پس عمر گفتش مترس از من مرم ** کت بشارتها ز حق آورده‌‌ام
“Benden korkma, ürkme; çünkü sana Hak’tan müjdeler getirdim.
چند یزدان مدحت خوی تو کرد ** تا عمر را عاشق روی تو کرد 2180
Tanrı, senin huylarını o derece methetti ki nihayet Ömer’i, senin cemaline âşık etti.
پیش من بنشین و مهجوری مساز ** تا به گوشت گویم از اقبال راز
Otur şöyle önüme; uzaklaşmağa kalkışma. Kulağına devlet ve ikbal âleminden bazı sırlar söyleyeyim.
حق سلامت می‌‌کند می‌‌پرسدت ** چونی از رنج و غمان بی‌‌حدت
Tanrı sana selâm söylüyor; halini, hatırını soruyor. Hadsiz hesapsız zahmetlerden, kederlerden, ne haldesin? Buyuruyor.
نک قراضه‌‌ی چند ابریشم بها ** خرج کن این را و باز اینجا بیا
Şimdilik şu birkaç dinarı ibrişim parası olarak al, harca da bitince yine buraya gel!
پیر لرزان گشت چون این را شنید ** دست می‌‌خایید و بر خود می‌‌تپید
İhtiyâr, bunu işitince kendini yerden yere vurup ellerini ısırmağa, elbisesini yırtmaya başladı.
بانگ می‌‌زد کای خدای بی‌‌نظیر ** بس که از شرم آب شد بی‌‌چاره پیر 2185
“Ey naziri olmayan Tanrı! Ziyade utancından zavallı ihtiyar su kesildi” diye bağırmağa koyuldu.
چون بسی بگریست و از حد رفت درد ** چنگ را زد بر زمین و خرد کرد
Bir hayli ağlayıp eleme düştü. Nihayet çengi yere çalıp parça parça etti.
گفت ای بوده حجابم از اله ** ای مرا تو راه زن از شاه راه
Dedi ki: “Ey benimle Rabbimin arasında perde olan, ey beni ana yoldan azdırıp sapıtan!
ای بخورده خون من هفتاد سال ** ای ز تو رویم سیه پیش کمال
Ey yetmiş yıldır kanımı emen, kemal sahibine karşı yüzümü kara eden!
ای خدای با عطای با وفا ** رحم کن بر عمر رفته در جفا
İhsan ve vefa sahibi Tanrı, cefalarla, suçlarla, geçen ömrüme sen acı!
داد حق عمری که هر روزی از آن ** کس نداند قیمت آن در جهان 2190
Tanrı bana öyle bir ömür verdi ki o ömrün bir gününün kıymetini bile cihanda kimse bilemez.
خرج کردم عمر خود را دم‌‌به‌‌دم ** در دمیدم جمله را در زیر و بم
Bense bütün o ömrü, her nefeste zir ve bem perdelerine harç ederek yele verdim.
آه کز یاد ره و پرده‌‌ی عراق ** رفت از یادم دم تلخ فراق
Ah! Arap ve Acem tarzını anmaktan, Irak perdesiyle meşgul olmaktan acı ayrılık zamanı hatırımdan çıktı.
وای کز تری زیر افکند خرد ** خشک شد کشت دل من دل بمرد
Eyvallah olsun ki Kûçek makamının tazeliği yüzünden gönlümün ekini kurudu, gönlüm öldü.
وای کز آواز این بیست و چهار ** کاروان بگذشت و بی‌‌گه شد نهار
Eyvahlar olsun bu yirmi dört makamın sesinden ki kervan geçti, gündüz de bitti!
ای خدا فریاد زین فریادخواه ** داد خواهم نه ز کس زین داد خواه 2195
Ey, Tanrı, bu feryat edenin elinden feryat! Hiç kimseden değil, bu medet isteyen medet! Şikâyetim en çok kendimden...
داد خود از کس نیابم جز مگر ** ز آن که او از من به من نزدیکتر
Kimseden medet yok. Yalnız ve ancak bana, benden yakın olandan medet var.
کاین منی از وی رسد دم دم مرا ** پس و را بینم چو این شد کم مرا
Çünkü bana bu varlık, her an ondan gelmekte... Varlığım mahvolunca da ancak onu görürüm, başkasını değil.”
همچو آن کاو با تو باشد زر شمر ** سوی او داری نه سوی خود نظر
Birisi sana para verse, altın saysa sen ona bakarsın, kendine değil; bu da ona benzer.
گردانیدن عمر نظر او را از مقام گریه که هستی است به مقام استغراق که نیستی است
Ömer’in –Tanrı ondan razı olsun- ihtiyar çalgıcının nazarını varlık âlemi olan istiğrak âlemine çevirmesi
پس عمر گفتش که این زاری تو ** هست هم آثار هشیاری تو
Bunun üzerine Ömer, çalgıcıya dedi ki: “Senin bu ağlaman, aklının başında olduğuna delâlet eder.
راه فانی گشته راهی دیگر است ** ز آن که هشیاری گناهی دیگر است 2200
Yok olanın yolu, başka yoldur; çünkü aklı başında olmak da başka bir günahtır.
هست هشیاری ز یاد ما مضی ** ماضی و مستقبلت پرده‌‌ی خدا
Aklı başında oluş, geçmişleri hatırlamaktan ileri gelir. Geçmişin de Tanrı’ya perdedir,geleceğin de.
آتش اندر زن به هر دو تا به کی ** پر گره باشی از این هر دو چو نی
Her ikisini de ateşe vur. Bu ikisi yüzünden ne vakte kadar ney gibi boğum boğum olacaksın?
تا گره با نی بود هم راز نیست ** همنشین آن لب و آواز نیست
Neyde boğum bulundukça sırdaş değildir; dudağın, sesin mahremi olamaz.
چون به طوفی خود به طوفی مرتدی ** چون به خانه آمدی هم با خودی
Sen, kendi tarafından tavaf edip durdukça nasıl tavafta olursun, kendinde oldukça nasıl olur da Kâbeye gelmiş sayılırsın?
ای خبرهات از خبر ده بی‌‌خبر ** توبه‌‌ی تو از گناه تو بتر 2205
Haberlerin haber vericiden bihaberdir; tövben günahından beterdir.
ای تو از حال گذشته توبه جو ** کی کنی توبه از این توبه بگو
Ey geçen hallerden tövbe etmek isteyen! Bu tövbe etmekten ne vakit tövbe edeceksin, söyle! Gâh zir nağmesini kıble edinirsin; gâh ağlayıp inlemeyi öper durursun.”
گاه بانگ زیر را قبله کنی ** گاه گریه‌‌ی زار را قبله زنی
Faruk, sırlara ayna olunca ihtiyar çalgıcının canı da cisminde uyandı.
چون که فاروق آینه‌‌ی اسرار شد ** جان پیر از اندرون بیدار شد
Artık can gibi, ağlamadan gülmeden kurtuldu. Canı gitti, bambaşka bir canla dirildi.
همچو جان بی‌‌گریه و بی‌‌خنده شد ** جانش رفت و جان دیگر زنده شد
O zaman gönlüne öyle bir hayret geldi ki yerden de dışarda kaldı, gökten
حیرتی آمد درونش آن زمان ** که برون شد از زمین و آسمان 2210
de ( bütün âlemi unuttu).
جستجویی از ورای جستجو ** من نمی‌‌دانم تو می‌‌دانی بگو
Ona arayıp tarama hududu ardında öyle bir arayıcılık düştü ki ben bilmiyorum; sen biliyorsan söyle!
حال و قالی از ورای حال و قال ** غرقه گشته در جمال ذو الجلال
Halden de öte, kaalden de ileri şöyle bir hale, öyle bir kaale erişti; ululuk sahibi Tanrı’nın cemaline dalıp kaldı.