چون نظر اندر رخ آن پیر کرد ** دید او را شرمسار و روی زرد

Ömer, o ihtiyarın yüzüne bakıp da onu utanmış çehresini sararmış görünce,

پس عمر گفتش مترس از من مرم ** کت بشارتها ز حق آورده‌‌ام‌‌

“Benden korkma, ürkme; çünkü sana Hak’tan müjdeler getirdim.

چند یزدان مدحت خوی تو کرد ** تا عمر را عاشق روی تو کرد 2180

Tanrı, senin huylarını o derece methetti ki nihayet Ömer’i, senin cemaline âşık etti.

پیش من بنشین و مهجوری مساز ** تا به گوشت گویم از اقبال راز

Otur şöyle önüme; uzaklaşmağa kalkışma. Kulağına devlet ve ikbal âleminden bazı sırlar söyleyeyim.

حق سلامت می‌‌کند می‌‌پرسدت ** چونی از رنج و غمان بی‌‌حدت‌‌

Tanrı sana selâm söylüyor; halini, hatırını soruyor. Hadsiz hesapsız zahmetlerden, kederlerden, ne haldesin? Buyuruyor.

نک قراضه‌‌ی چند ابریشم بها ** خرج کن این را و باز اینجا بیا

Şimdilik şu birkaç dinarı ibrişim parası olarak al, harca da bitince yine buraya gel!

پیر لرزان گشت چون این را شنید ** دست می‌‌خایید و بر خود می‌‌تپید

İhtiyâr, bunu işitince kendini yerden yere vurup ellerini ısırmağa, elbisesini yırtmaya başladı.

بانگ می‌‌زد کای خدای بی‌‌نظیر ** بس که از شرم آب شد بی‌‌چاره پیر 2185

“Ey naziri olmayan Tanrı! Ziyade utancından zavallı ihtiyar su kesildi” diye bağırmağa koyuldu.

چون بسی بگریست و از حد رفت درد ** چنگ را زد بر زمین و خرد کرد

Bir hayli ağlayıp eleme düştü. Nihayet çengi yere çalıp parça parça etti.

گفت ای بوده حجابم از اله ** ای مرا تو راه زن از شاه راه‌‌

Dedi ki: “Ey benimle Rabbimin arasında perde olan, ey beni ana yoldan azdırıp sapıtan!

ای بخورده خون من هفتاد سال ** ای ز تو رویم سیه پیش کمال‌‌

Ey yetmiş yıldır kanımı emen, kemal sahibine karşı yüzümü kara eden!

ای خدای با عطای با وفا ** رحم کن بر عمر رفته در جفا

İhsan ve vefa sahibi Tanrı, cefalarla, suçlarla, geçen ömrüme sen acı!

داد حق عمری که هر روزی از آن ** کس نداند قیمت آن در جهان‌‌ 2190

Tanrı bana öyle bir ömür verdi ki o ömrün bir gününün kıymetini bile cihanda kimse bilemez.

خرج کردم عمر خود را دم‌‌به‌‌دم ** در دمیدم جمله را در زیر و بم‌‌

Bense bütün o ömrü, her nefeste zir ve bem perdelerine harç ederek yele verdim.

آه کز یاد ره و پرده‌‌ی عراق ** رفت از یادم دم تلخ فراق‌‌

Ah! Arap ve Acem tarzını anmaktan, Irak perdesiyle meşgul olmaktan acı ayrılık zamanı hatırımdan çıktı.

وای کز تری زیر افکند خرد ** خشک شد کشت دل من دل بمرد

Eyvallah olsun ki Kûçek makamının tazeliği yüzünden gönlümün ekini kurudu, gönlüm öldü.

وای کز آواز این بیست و چهار ** کاروان بگذشت و بی‌‌گه شد نهار

Eyvahlar olsun bu yirmi dört makamın sesinden ki kervan geçti, gündüz de bitti!

ای خدا فریاد زین فریادخواه ** داد خواهم نه ز کس زین داد خواه‌‌ 2195

Ey, Tanrı, bu feryat edenin elinden feryat! Hiç kimseden değil, bu medet isteyen medet! Şikâyetim en çok kendimden...

داد خود از کس نیابم جز مگر ** ز آن که او از من به من نزدیکتر

Kimseden medet yok. Yalnız ve ancak bana, benden yakın olandan medet var.

کاین منی از وی رسد دم دم مرا ** پس و را بینم چو این شد کم مرا

Çünkü bana bu varlık, her an ondan gelmekte... Varlığım mahvolunca da ancak onu görürüm, başkasını değil.”

همچو آن کاو با تو باشد زر شمر ** سوی او داری نه سوی خود نظر

Birisi sana para verse, altın saysa sen ona bakarsın, kendine değil; bu da ona benzer.

گردانیدن عمر نظر او را از مقام گریه که هستی است به مقام استغراق که نیستی است‌‌

Ömer’in –Tanrı ondan razı olsun- ihtiyar çalgıcının nazarını varlık âlemi olan istiğrak âlemine çevirmesi

پس عمر گفتش که این زاری تو ** هست هم آثار هشیاری تو

Bunun üzerine Ömer, çalgıcıya dedi ki: “Senin bu ağlaman, aklının başında olduğuna delâlet eder.

راه فانی گشته راهی دیگر است ** ز آن که هشیاری گناهی دیگر است‌‌ 2200

Yok olanın yolu, başka yoldur; çünkü aklı başında olmak da başka bir günahtır.

هست هشیاری ز یاد ما مضی ** ماضی و مستقبلت پرده‌‌ی خدا

Aklı başında oluş, geçmişleri hatırlamaktan ileri gelir. Geçmişin de Tanrı’ya perdedir,geleceğin de.

آتش اندر زن به هر دو تا به کی ** پر گره باشی از این هر دو چو نی‌‌

Her ikisini de ateşe vur. Bu ikisi yüzünden ne vakte kadar ney gibi boğum boğum olacaksın?

تا گره با نی بود هم راز نیست ** همنشین آن لب و آواز نیست‌‌

Neyde boğum bulundukça sırdaş değildir; dudağın, sesin mahremi olamaz.

چون به طوفی خود به طوفی مرتدی ** چون به خانه آمدی هم با خودی‌‌

Sen, kendi tarafından tavaf edip durdukça nasıl tavafta olursun, kendinde oldukça nasıl olur da Kâbeye gelmiş sayılırsın?

ای خبرهات از خبر ده بی‌‌خبر ** توبه‌‌ی تو از گناه تو بتر 2205

Haberlerin haber vericiden bihaberdir; tövben günahından beterdir.

ای تو از حال گذشته توبه جو ** کی کنی توبه از این توبه بگو

Ey geçen hallerden tövbe etmek isteyen! Bu tövbe etmekten ne vakit tövbe edeceksin, söyle! Gâh zir nağmesini kıble edinirsin; gâh ağlayıp inlemeyi öper durursun.”

گاه بانگ زیر را قبله کنی ** گاه گریه‌‌ی زار را قبله زنی‌‌

Faruk, sırlara ayna olunca ihtiyar çalgıcının canı da cisminde uyandı.

چون که فاروق آینه‌‌ی اسرار شد ** جان پیر از اندرون بیدار شد

Artık can gibi, ağlamadan gülmeden kurtuldu. Canı gitti, bambaşka bir canla dirildi.

همچو جان بی‌‌گریه و بی‌‌خنده شد ** جانش رفت و جان دیگر زنده شد

O zaman gönlüne öyle bir hayret geldi ki yerden de dışarda kaldı, gökten

حیرتی آمد درونش آن زمان ** که برون شد از زمین و آسمان‌‌ 2210

de ( bütün âlemi unuttu).

جستجویی از ورای جستجو ** من نمی‌‌دانم تو می‌‌دانی بگو

Ona arayıp tarama hududu ardında öyle bir arayıcılık düştü ki ben bilmiyorum; sen biliyorsan söyle!

حال و قالی از ورای حال و قال ** غرقه گشته در جمال ذو الجلال‌‌

Halden de öte, kaalden de ileri şöyle bir hale, öyle bir kaale erişti; ululuk sahibi Tanrı’nın cemaline dalıp kaldı.

غرقه‌‌ای نه که خلاصی باشدش ** یا بجز دریا کسی بشناسدش‌‌

Ama tek bir kurtuluş imkânı bulunsun... Yahut denizden başka onu bir tanıyan, gören olsun... Hayır bu çeşit dalış değil.

عقل جزو از کل گویا نیستی ** گر تقاضا بر تقاضا نیستی‌‌

Bu sözler, her an zuhura gelmeseydi, durmadan zuhur ediş, bu sözlerin söylenmesine sebep olmasaydı aklı cüzi, külle ait sözler söylemezdi.

چون تقاضا بر تقاضا می‌‌رسد ** موج آن دریا بدین جا می‌‌رسد 2215

Fakat birbiri ardınca durmadan zuhur ettikçe zuhur ediyor. Bundan dolayı da denizin dalgaları buraya gelip durmakta.

چون که قصه‌‌ی حال پیر اینجا رسید ** پیر و حالش روی در پرده کشید

İhtiyar çalgıcının hikâyesi buraya varınca ihtiyarda yüzünü perde arkasına çekti, ahvali de.

پیر دامن را ز گفت‌‌وگو فشاند ** نیم گفته در دهان ما بماند

İhtiyar, eteğini dedikodudan silkti; ona ait bizim ağzımızda ancak yarım bir söz kaldı.

از پی این عیش و عشرت ساختن ** صد هزاران جان بشاید باختن‌‌

Bu ayşü işreti düzüp koşma uğrunda yüz binlerce can feda edilse değer.

در شکار بیشه‌‌ی جان باز باش ** همچو خورشید جهان جان‌‌باز باش‌‌

Can ormanındaki avcılıkta doğan ol; cihanın güneşi gidip canla oyna!

جان فشان افتاد خورشید بلند ** هر دمی تی می‌‌شود پر می‌‌کنند 2220

Yüce güneş, can vere gelmiştir; her nefeste boşaldıkça (nurla ) doldururlar.

جان فشان ای آفتاب معنوی ** مر جهان کهنه را بنما نوی‌‌

Ey mânevi güneş, can ver de eski cihana yenilik göster.

در وجود آدمی جان و روان ** می‌‌رسد از غیب چون آب روان‌‌

İnsanın vücuduna akıl ve ruh, gayb âleminden akar su gibi gelmekte.

تفسیر دعای آن دو فرشته که هر روز بر سر هر بازاری منادی می‌‌کنند که اللهم أعط کل منفق خلفا اللهم أعط کل ممسک تلفا و بیان کردن که آن منفق مجاهد راه حق است نه مسرف راه هوا

Her Pazar yerinde “ Yarabbi, muhtaçları doyuranların her birerine verdiklerine karşılık mükâfat ihsan eyle. Yarabbi, vermeyip saklayanların mallarını da telef et, onları zararlandır” diye dua eden iki meleğin dualarını tefsir ve o verici kişinin Tanrı yolunda mücahit olduğu, heva ve heves yolunda müsrif olmadığı

گفت پیغمبر که دایم بهر پند ** دو فرشته‌‌ی خوش منادی می‌‌کنند

Peygamber dedi ki: “Öğüt vermek üzere iki melek hoş bir surette nida ederler:

کای خدایا منفقان را سیر دار ** هر درمشان را عوض ده صد هزار

Ey Tanrı, muhtaçlara ihtiyaçları olan şeyi verenleri doyur, verdikleri her dirheme karşılık yüz bin ihsan et!

ای خدایا ممسکان را در جهان ** تو مده الا زیان اندر زیان‌‌ 2225

Yarabbi, malını esirgeyenlere de ziyan içinde ziyandan başka bir şey verme!”

ای بسا امساک کز انفاق به ** مال حق را جز به امر حق مده‌‌

Fakat nice esirgemeler vardır ki vermeden iyidir. Tanrı malını Tanrı’nın buyurduğu yerden gayriye verme,

تا عوض یابی تو گنج بی‌‌کران ** تا نباشی از عداد کافران‌‌

Ki hadde hesaba sığmaz hazine elde edesin ve bu suretle kâfirlere, küfranı nimet edenlere katılmayasın.