وای کز تری زیر افکند خرد ** خشک شد کشت دل من دل بمرد

Eyvallah olsun ki Kûçek makamının tazeliği yüzünden gönlümün ekini kurudu, gönlüm öldü.

وای کز آواز این بیست و چهار ** کاروان بگذشت و بی‌‌گه شد نهار

Eyvahlar olsun bu yirmi dört makamın sesinden ki kervan geçti, gündüz de bitti!

ای خدا فریاد زین فریادخواه ** داد خواهم نه ز کس زین داد خواه‌‌ 2195

Ey, Tanrı, bu feryat edenin elinden feryat! Hiç kimseden değil, bu medet isteyen medet! Şikâyetim en çok kendimden...

داد خود از کس نیابم جز مگر ** ز آن که او از من به من نزدیکتر

Kimseden medet yok. Yalnız ve ancak bana, benden yakın olandan medet var.

کاین منی از وی رسد دم دم مرا ** پس و را بینم چو این شد کم مرا

Çünkü bana bu varlık, her an ondan gelmekte... Varlığım mahvolunca da ancak onu görürüm, başkasını değil.”

همچو آن کاو با تو باشد زر شمر ** سوی او داری نه سوی خود نظر

Birisi sana para verse, altın saysa sen ona bakarsın, kendine değil; bu da ona benzer.

گردانیدن عمر نظر او را از مقام گریه که هستی است به مقام استغراق که نیستی است‌‌

Ömer’in –Tanrı ondan razı olsun- ihtiyar çalgıcının nazarını varlık âlemi olan istiğrak âlemine çevirmesi

پس عمر گفتش که این زاری تو ** هست هم آثار هشیاری تو

Bunun üzerine Ömer, çalgıcıya dedi ki: “Senin bu ağlaman, aklının başında olduğuna delâlet eder.

راه فانی گشته راهی دیگر است ** ز آن که هشیاری گناهی دیگر است‌‌ 2200

Yok olanın yolu, başka yoldur; çünkü aklı başında olmak da başka bir günahtır.

هست هشیاری ز یاد ما مضی ** ماضی و مستقبلت پرده‌‌ی خدا

Aklı başında oluş, geçmişleri hatırlamaktan ileri gelir. Geçmişin de Tanrı’ya perdedir,geleceğin de.

آتش اندر زن به هر دو تا به کی ** پر گره باشی از این هر دو چو نی‌‌

Her ikisini de ateşe vur. Bu ikisi yüzünden ne vakte kadar ney gibi boğum boğum olacaksın?

تا گره با نی بود هم راز نیست ** همنشین آن لب و آواز نیست‌‌

Neyde boğum bulundukça sırdaş değildir; dudağın, sesin mahremi olamaz.

چون به طوفی خود به طوفی مرتدی ** چون به خانه آمدی هم با خودی‌‌

Sen, kendi tarafından tavaf edip durdukça nasıl tavafta olursun, kendinde oldukça nasıl olur da Kâbeye gelmiş sayılırsın?

ای خبرهات از خبر ده بی‌‌خبر ** توبه‌‌ی تو از گناه تو بتر 2205

Haberlerin haber vericiden bihaberdir; tövben günahından beterdir.

ای تو از حال گذشته توبه جو ** کی کنی توبه از این توبه بگو

Ey geçen hallerden tövbe etmek isteyen! Bu tövbe etmekten ne vakit tövbe edeceksin, söyle! Gâh zir nağmesini kıble edinirsin; gâh ağlayıp inlemeyi öper durursun.”

گاه بانگ زیر را قبله کنی ** گاه گریه‌‌ی زار را قبله زنی‌‌

Faruk, sırlara ayna olunca ihtiyar çalgıcının canı da cisminde uyandı.

چون که فاروق آینه‌‌ی اسرار شد ** جان پیر از اندرون بیدار شد

Artık can gibi, ağlamadan gülmeden kurtuldu. Canı gitti, bambaşka bir canla dirildi.

همچو جان بی‌‌گریه و بی‌‌خنده شد ** جانش رفت و جان دیگر زنده شد

O zaman gönlüne öyle bir hayret geldi ki yerden de dışarda kaldı, gökten

حیرتی آمد درونش آن زمان ** که برون شد از زمین و آسمان‌‌ 2210

de ( bütün âlemi unuttu).

جستجویی از ورای جستجو ** من نمی‌‌دانم تو می‌‌دانی بگو

Ona arayıp tarama hududu ardında öyle bir arayıcılık düştü ki ben bilmiyorum; sen biliyorsan söyle!

حال و قالی از ورای حال و قال ** غرقه گشته در جمال ذو الجلال‌‌

Halden de öte, kaalden de ileri şöyle bir hale, öyle bir kaale erişti; ululuk sahibi Tanrı’nın cemaline dalıp kaldı.

غرقه‌‌ای نه که خلاصی باشدش ** یا بجز دریا کسی بشناسدش‌‌

Ama tek bir kurtuluş imkânı bulunsun... Yahut denizden başka onu bir tanıyan, gören olsun... Hayır bu çeşit dalış değil.

عقل جزو از کل گویا نیستی ** گر تقاضا بر تقاضا نیستی‌‌

Bu sözler, her an zuhura gelmeseydi, durmadan zuhur ediş, bu sözlerin söylenmesine sebep olmasaydı aklı cüzi, külle ait sözler söylemezdi.

چون تقاضا بر تقاضا می‌‌رسد ** موج آن دریا بدین جا می‌‌رسد 2215

Fakat birbiri ardınca durmadan zuhur ettikçe zuhur ediyor. Bundan dolayı da denizin dalgaları buraya gelip durmakta.

چون که قصه‌‌ی حال پیر اینجا رسید ** پیر و حالش روی در پرده کشید

İhtiyar çalgıcının hikâyesi buraya varınca ihtiyarda yüzünü perde arkasına çekti, ahvali de.

پیر دامن را ز گفت‌‌وگو فشاند ** نیم گفته در دهان ما بماند

İhtiyar, eteğini dedikodudan silkti; ona ait bizim ağzımızda ancak yarım bir söz kaldı.

از پی این عیش و عشرت ساختن ** صد هزاران جان بشاید باختن‌‌

Bu ayşü işreti düzüp koşma uğrunda yüz binlerce can feda edilse değer.

در شکار بیشه‌‌ی جان باز باش ** همچو خورشید جهان جان‌‌باز باش‌‌

Can ormanındaki avcılıkta doğan ol; cihanın güneşi gidip canla oyna!

جان فشان افتاد خورشید بلند ** هر دمی تی می‌‌شود پر می‌‌کنند 2220

Yüce güneş, can vere gelmiştir; her nefeste boşaldıkça (nurla ) doldururlar.

جان فشان ای آفتاب معنوی ** مر جهان کهنه را بنما نوی‌‌

Ey mânevi güneş, can ver de eski cihana yenilik göster.

در وجود آدمی جان و روان ** می‌‌رسد از غیب چون آب روان‌‌

İnsanın vücuduna akıl ve ruh, gayb âleminden akar su gibi gelmekte.

تفسیر دعای آن دو فرشته که هر روز بر سر هر بازاری منادی می‌‌کنند که اللهم أعط کل منفق خلفا اللهم أعط کل ممسک تلفا و بیان کردن که آن منفق مجاهد راه حق است نه مسرف راه هوا

Her Pazar yerinde “ Yarabbi, muhtaçları doyuranların her birerine verdiklerine karşılık mükâfat ihsan eyle. Yarabbi, vermeyip saklayanların mallarını da telef et, onları zararlandır” diye dua eden iki meleğin dualarını tefsir ve o verici kişinin Tanrı yolunda mücahit olduğu, heva ve heves yolunda müsrif olmadığı

گفت پیغمبر که دایم بهر پند ** دو فرشته‌‌ی خوش منادی می‌‌کنند

Peygamber dedi ki: “Öğüt vermek üzere iki melek hoş bir surette nida ederler:

کای خدایا منفقان را سیر دار ** هر درمشان را عوض ده صد هزار

Ey Tanrı, muhtaçlara ihtiyaçları olan şeyi verenleri doyur, verdikleri her dirheme karşılık yüz bin ihsan et!

ای خدایا ممسکان را در جهان ** تو مده الا زیان اندر زیان‌‌ 2225

Yarabbi, malını esirgeyenlere de ziyan içinde ziyandan başka bir şey verme!”

ای بسا امساک کز انفاق به ** مال حق را جز به امر حق مده‌‌

Fakat nice esirgemeler vardır ki vermeden iyidir. Tanrı malını Tanrı’nın buyurduğu yerden gayriye verme,

تا عوض یابی تو گنج بی‌‌کران ** تا نباشی از عداد کافران‌‌

Ki hadde hesaba sığmaz hazine elde edesin ve bu suretle kâfirlere, küfranı nimet edenlere katılmayasın.

کاشتران قربان همی‌‌کردند تا ** چیره گردد تیغشان بر مصطفا

Kâfirler; kılıçları, Mustafa’ya üstün olsun diye develer kurban edenlerdi.

امر حق را باز جو از واصلی ** امر حق را در نیابد هر دلی‌‌

Tanrı emrini, Tanrı’ya ulaşmış birisinden sor, öğren. Her gönül, Tanrı emrini anlayamaz.

چون غلام یاغیی کاو عدل کرد ** مال شه بر باغیان او بذل کرد 2230

(Yersiz ihsan), âsi bir kölenin, gûya adalet ediyorum, ihsanda bulunuyorum diye padişahın malını âsilere dağıtmasına benzer.

در نبی انذار اهل غفلت است ** کان همه انفاقهاشان حسرت است‌‌

Kur’an’da “onların bütün ihsanları hasretten ibarettir” diye gaflet ehlini korkutan bir âyet vardır.

عدل این یاغی و دادش نزد شاه ** چه فزاید دوری و روی سیاه‌‌

Şu âsinin adlü ihsanı, onu padişahtan daha ziyade uzaklaştırır, gözden düşürür ve ancak yüzünü kara eder.

سروران مکه در حرب رسول ** بودشان قربان به اومید قبول‌‌

Mekke ulularının Peygamberle harp ederken kurban kesmeleri de , Tanrı tarafından kabul edilir ümidiyleydi.

بهر این مومن همی‌‌گوید ز بیم ** در نماز اهد الصراط المستقیم‌‌

İşte bunun için mümin tevfika mazhar olamamak korkusundan daima namazda “İhdinas sıratal mustakim” der.

آن درم دادن سخی را لایق است ** جان سپردن خود سخای عاشق است‌‌ 2235

O para veriş cömert kişiye lâyıktır. Can vermekse esasen âşıkın vergisidir.

نان دهی از بهر حق نانت دهند ** جان دهی از بهر حق جانت دهند

Hak uğruna ekmek verirsen sana ekmek verirler; Hak uğruna can verirsen sana da can bahşederler.

گر بریزد برگهای این چنار ** برگ بی‌‌برگیش بخشد کردگار

Şu çınarın yaprakları dökülürse Tanrı, ona yapraksızlık azığı bağışlar.

گر نماند از جود در دست تو مال ** کی کند فضل خدایت پای مال‌‌

Dağıtmaktan dolayı elinde mal kalmazsa Tanrı’nın inayeti, seni hiç ayaklar altında çiğnetir mi?

هر که کارد گردد انبارش تهی ** لیکش اندر مزرعه باشد بهی‌‌

Bir adam ekin ekince ambarı boşalır ama bu işin iyiliği, tarlada belli olur.

و آن که در انبار ماند و صرفه کرد ** اشپش و موش و حوادث پاک خورد 2240

Fakat tohumu ambara kor, biriktirirse zaman geçtikçe bitler, fareler, o tohumu yiyip bitirirler.

این جهان نفی است در اثبات جو ** صورتت صفر است در معنات جو

Bu cihan tamamiyle fânidir; aradığını sebatlı, kararlı âlemde ara! Sûretin sıfırdan ibarettir; dilediğini mâna âleminde dile!

جان شور تلخ پیش تیغ بر ** جان چون دریای شیرین را بخر

Acı ve tuzlu canı kılıç önüne koy, feda et de tatlı bir deniz gibi olan canı al!