در مقامی زهر و در جایی دوا ** در مقامی کفر و در جایی روا

گر چه آن جا او گزند جان بود ** چون بدین جا در رسد درمان بود 2600

آب در غوره ترش باشد و لیک ** چون به انگوری رسد شیرین و نیک‌‌

باز در خم او شود تلخ و حرام ** در مقام سرکگی نعم الادام‌‌

در معنی آن که آن چه ولی کند مرید را نشاید گستاخی کردن و همان فعل کردن که حلوا طبیب را زیان ندارد اما بیمار را زیان دارد و سرما و برف انگور را زیان ندارد اما غوره را زیان دارد که در راهست که ليغفر لک الله ما تقدم من ذنبک و ما تأخر

گر ولی زهری خورد نوشی شود ** ور خورد طالب سیه هوشی شود

رب هب لی از سلیمان آمده ست ** که مده غیر مرا این ملک و دست‌‌

تو مکن با غیر من این لطف و جود ** این حسد را ماند اما آن نبود 2605

نکته‌‌ی لا ينبغی می‌‌خوان به جان ** سر من بعدی ز بخل او مدان‌‌

بلکه اندر ملک دید او صد خطر ** مو به مو ملک جهان بد بیم سر

بیم سر با بیم سر با بیم دین ** امتحانی نیست ما را مثل این‌‌

پس سلیمان همتی باید که او ** بگذرد زین صد هزاران رنگ و بو

با چنان قوت که او را بود هم ** موج آن ملکش فرومی‌‌بست دم‌‌ 2610

چون بر او بنشست زین اندوه گرد ** بر همه شاهان عالم رحم کرد

شد شفیع و گفت این ملک و لوا ** با کمالی ده که دادی مر مرا

هر که را بدهی و بکنی آن کرم ** او سلیمان است و آن کس هم منم‌‌

او نباشد بعدی او باشد معی ** خود معی چه بود منم بی‌‌مدعی‌‌

شرح این فرض است گفتن لیک من ** باز می‌‌گردم به قصه‌‌ی مرد و زن‌‌ 2615

مخلص ماجرای عرب و جفت او

ماجرای مرد و زن را مخلصی ** باز می‌‌جوید درون مخلصی‌‌

ماجرای مرد و زن افتاد نقل ** آن مثال نفس خود می‌‌دان و عقل‌‌

این زن و مردی که نفس است و خرد ** نیک بایسته ست بهر نیک و بد

وین دو بایسته در این خاکی سرا ** روز و شب در جنگ و اندر ماجرا

زن همی‌‌خواهد هویج خانگاه ** یعنی آب رو و نان و خوان و جاه‌‌ 2620

نفس همچون زن پی چاره‌‌گری ** گاه خاکی گاه جوید سروری‌‌

عقل خود زین فکرها آگاه نیست ** در دماغش جز غم الله نیست‌‌

گر چه سر قصه این دانه ست و دام ** صورت قصه شنو اکنون تمام‌‌

گر بیان معنوی کافی شدی ** خلق عالم عاطل و باطل بدی‌‌

گر محبت فکرت و معنیستی ** صورت روزه و نمازت نیستی‌‌ 2625

هدیه‌‌های دوستان با همدیگر ** نیست اندر دوستی الا صور

تا گواهی داده باشد هدیه‌ها ** بر محبتهای مضمر در خفا

ز آن که احسانهای ظاهر شاهدند ** بر محبتهای سر ای ارجمند

شاهدت گه راست باشد گه دروغ ** مست گاهی از می و گاهی ز دوغ‌‌

دوغ خورده مستیی پیدا کند ** های و هوی و سر گرانیها کند 2630

آن مرایی در صیام و در صلاست ** تا گمان آید که او مست ولاست‌‌

حاصل افعال برونی دیگر است ** تا نشان باشد بر آن چه مضمر است‌‌

یا رب آن تمییز ده ما را به خواست ** تا شناسیم آن نشان کژ ز راست‌‌

حس را تمییز دانی چون شود ** آن که حس ینظر بنور الله بود

ور اثر نبود سبب هم مظهر است ** همچو خویشی کز محبت مخبر است‌‌ 2635

نبود آن که نور حقش شد امام ** مر اثر را یا سببها را غلام‌‌

یا محبت در درون شعله زند ** زفت گردد وز اثر فارغ کند

حاجتش نبود پی اعلام مهر ** چون محبت نور خود زد بر سپهر

هست تفصیلات تا گردد تمام ** این سخن لیکن بجو تو و السلام‌‌

گر چه شد معنی در این صورت پدید ** صورت از معنی قریب است و بعید 2640

در دلالت همچو آب‌‌اند و درخت ** چون به ماهیت روی دورند سخت‌‌

ترک ماهیات و خاصیات گو ** شرح کن احوال آن دو ماهرو

دل نهادن عرب بر التماس دل بر خویش و سوگند خوردن که در این تسلیم مرا حیلتی و امتحانی نیست‌‌

مرد گفت اکنون گذشتم از خلاف ** حکم داری تیغ بر کش از غلاف‌‌

هر چه گویی من ترا فرمان‌‌برم ** در بد و نیک آمد آن ننگرم‌‌

در وجود تو شوم من منعدم ** چون محبم حب یعمی و یصم‌‌ 2645

گفت زن آهنگ برم می‌‌کنی ** یا به حیلت کشف سرم می‌‌کنی‌‌

گفت و الله عالم السر الخفی ** کافرید از خاک آدم را صفی‌‌

در سه گز قالب که دادش وا نمود ** هر چه در الواح و در ارواح بود