بیم سر با بیم سر با بیم دین ** امتحانی نیست ما را مثل این‌‌

پس سلیمان همتی باید که او ** بگذرد زین صد هزاران رنگ و بو

با چنان قوت که او را بود هم ** موج آن ملکش فرومی‌‌بست دم‌‌ 2610

چون بر او بنشست زین اندوه گرد ** بر همه شاهان عالم رحم کرد

شد شفیع و گفت این ملک و لوا ** با کمالی ده که دادی مر مرا

هر که را بدهی و بکنی آن کرم ** او سلیمان است و آن کس هم منم‌‌

او نباشد بعدی او باشد معی ** خود معی چه بود منم بی‌‌مدعی‌‌

شرح این فرض است گفتن لیک من ** باز می‌‌گردم به قصه‌‌ی مرد و زن‌‌ 2615

مخلص ماجرای عرب و جفت او

ماجرای مرد و زن را مخلصی ** باز می‌‌جوید درون مخلصی‌‌

ماجرای مرد و زن افتاد نقل ** آن مثال نفس خود می‌‌دان و عقل‌‌

این زن و مردی که نفس است و خرد ** نیک بایسته ست بهر نیک و بد

وین دو بایسته در این خاکی سرا ** روز و شب در جنگ و اندر ماجرا

زن همی‌‌خواهد هویج خانگاه ** یعنی آب رو و نان و خوان و جاه‌‌ 2620

نفس همچون زن پی چاره‌‌گری ** گاه خاکی گاه جوید سروری‌‌

عقل خود زین فکرها آگاه نیست ** در دماغش جز غم الله نیست‌‌

گر چه سر قصه این دانه ست و دام ** صورت قصه شنو اکنون تمام‌‌

گر بیان معنوی کافی شدی ** خلق عالم عاطل و باطل بدی‌‌

گر محبت فکرت و معنیستی ** صورت روزه و نمازت نیستی‌‌ 2625

هدیه‌‌های دوستان با همدیگر ** نیست اندر دوستی الا صور

تا گواهی داده باشد هدیه‌ها ** بر محبتهای مضمر در خفا

ز آن که احسانهای ظاهر شاهدند ** بر محبتهای سر ای ارجمند

شاهدت گه راست باشد گه دروغ ** مست گاهی از می و گاهی ز دوغ‌‌

دوغ خورده مستیی پیدا کند ** های و هوی و سر گرانیها کند 2630

آن مرایی در صیام و در صلاست ** تا گمان آید که او مست ولاست‌‌

حاصل افعال برونی دیگر است ** تا نشان باشد بر آن چه مضمر است‌‌

یا رب آن تمییز ده ما را به خواست ** تا شناسیم آن نشان کژ ز راست‌‌

حس را تمییز دانی چون شود ** آن که حس ینظر بنور الله بود

ور اثر نبود سبب هم مظهر است ** همچو خویشی کز محبت مخبر است‌‌ 2635

نبود آن که نور حقش شد امام ** مر اثر را یا سببها را غلام‌‌

یا محبت در درون شعله زند ** زفت گردد وز اثر فارغ کند

حاجتش نبود پی اعلام مهر ** چون محبت نور خود زد بر سپهر

هست تفصیلات تا گردد تمام ** این سخن لیکن بجو تو و السلام‌‌

گر چه شد معنی در این صورت پدید ** صورت از معنی قریب است و بعید 2640

در دلالت همچو آب‌‌اند و درخت ** چون به ماهیت روی دورند سخت‌‌

ترک ماهیات و خاصیات گو ** شرح کن احوال آن دو ماهرو

دل نهادن عرب بر التماس دل بر خویش و سوگند خوردن که در این تسلیم مرا حیلتی و امتحانی نیست‌‌

مرد گفت اکنون گذشتم از خلاف ** حکم داری تیغ بر کش از غلاف‌‌

هر چه گویی من ترا فرمان‌‌برم ** در بد و نیک آمد آن ننگرم‌‌

در وجود تو شوم من منعدم ** چون محبم حب یعمی و یصم‌‌ 2645

گفت زن آهنگ برم می‌‌کنی ** یا به حیلت کشف سرم می‌‌کنی‌‌

گفت و الله عالم السر الخفی ** کافرید از خاک آدم را صفی‌‌

در سه گز قالب که دادش وا نمود ** هر چه در الواح و در ارواح بود

تا ابد هر چه بود او پیش پیش ** درس کرد از علم الاسماء خویش‌‌

تا ملک بی‌‌خود شد از تدریس او ** قدس دیگر یافت از تقدیس او 2650

آن گشادی‌‌شان کز آدم رو نمود ** در گشاد آسمانهاشان نبود

در فراخی عرصه‌‌ی آن پاک جان ** تنگ آمد عرصه‌‌ی هفت آسمان‌‌

گفت پیغمبر که حق فرموده است ** من نگنجم هیچ در بالا و پست‌‌

در زمین و آسمان و عرش نیز ** من نگنجم این یقین دان ای عزیز

در دل مومن بگنجم ای عجب ** گر مرا جویی در آن دلها طلب‌‌ 2655

گفت ادخل فی عبادی تلتقی ** جنة من رؤیتی یا متقی‌‌

عرش با آن نور با پهنای خویش ** چون بدید آن را برفت از جای خویش‌‌