از پی اظهار این سبق ای ملک ** در تو بنهم داعیه‌‌ی اشکال و شک
Ey melek! Bunu meydana çıkarmak için gönlünüze şüpheler salmaktayım;
تا بگویی و نگیرم بر تو من ** منکر حلمم نیارد دم زدن
Sen söyleyesin; ben darılmayayım, gazaplanmayayım. Bu suretle de benim hilmimi inkâr eden ağız açamasın.
صد پدر صد مادر اندر حلم ما ** هر نفس زاید در افتد در فنا2675
Her nefeste bizim hilmimizden yüzlerce baba yüzlerce ana doğar, yokluğa dalıp mahvolur.
حلم ایشان کف بحر حلم ماست ** کف رود آید ولی دریا به جاست
O babaların, o anaların hilmi, şefkati, bizim hilim ve şefkat denizimizin köpüğüdür. Köpük gider gelir ama deniz bâkidir dedi.”
خود چه گویم پیش آن در این صدف ** نیست الا کف کف کف کف
Hayır, ne dedim? O inciye karşı bu sedef, köpük değil, köpüğünün köpüğüdür.
حق آن کف حق آن دریای صاف ** که امتحانی نیست این گفت و نه لاف
İşte o köpük hakkı için, o sâf deniz hakkı için bu söz bir sınama, bir lâf değil.
از سر مهر و صفاء است و خضوع ** حق آن کس که بدو دارم رجوع
Sevgiden, vefadan, boyun büküp teslim olmadan ileri gelmiştir. Huzuruna varacağım Tanrı hakkı için.
گر به پیشت امتحان است این هوس ** امتحان را امتحان کن یک نفس2680
Bu hevesim, sence sınamadan ibaretse bu sınamamı sına.
سر مپوشان تا پدید آید سرم ** امر کن تو هر چه بر وی قادرم
Sırrını saklama ki sırrım meydana çıksın. Elimden geleni; gücümün yettiğini buyur!
دل مپوشان تا پدید آید دلم ** تا قبول آرم هر آن چه قابلم
Gönlündekini benden gizleme de benim gönlümdeki de ortaya çıksın bu suretle ne yapabileceksem kabul edeyim.
چون کنم در دست من چه چاره است ** در نگر تا جان من چه کاره است
Fakat nasıl edeyim; elimde ne çare var? Bir bak hele, canım ne işe yarar ki?
تعیین کردن زن طریق طلب روزی کدخدای خود را و قبول کردن او
Kadının kocasına rızık isteme yolunu göstermesi, onun da kabul etmesi
گفت زن یک آفتابی تافته ست ** عالمی زو روشنایی یافته ست
Kadın dedi ki:”Bir güneş doğmuş, bütün cihan ondan aydınlanmıştır.
نایب رحمان خلیفه‌‌ی کردگار ** شهر بغداد است از وی چون بهار2685
O Tanrı vekili, Tanrı halifesidir. Bağdat şehri, onun yüzünden bahar gibidir.
گر بپیوندی بدان شه شه شوی ** سوی هر ادبار تا کی می‌‌روی
O padişaha ulaşabilirsen padişah olursun. Ne vakte kadar ikbal sahibi olmayanların yanına gidip duracaksın?
همنشینی مقبلان چون کیمیاست ** چون نظرشان کیمیایی خود کجاست
İkbal sahiplerinin dostluğu kimya gibidir. Onların nazarına benzer kimya nerede?
چشم احمد بر ابو بکری زده ** او ز یک تصدیق صدیق آمده
Ahmed’in gözü Ebubekir’e değince o bir tasdik yüzünden Sıddıyk olmuştur.”
گفت من شه را پذیرا چون شوم ** بی‌‌بهانه سوی او من چون روم
Kocası, “Ben padişah huzuruna nasıl kabul olunurum; bir bahanesiz onun yanına nasıl giderim?
نسبتی باید مرا یا حیلتی ** هیچ پیشه راست شد بی‌‌آلتی2690
Buna bir münasebet, bir vesile gerek. Hiçbir sanat aletsiz meydana gelir mi?
همچو آن مجنون که بشنید از یکی ** که مرض آمد به لیلی اندکی
Mecnun gibi ki, birisinden Leylâ’nın bir parça hastalandığını duydu.
گفت آوه بی‌‌بهانه چون روم ** ور بمانم از عیادت چون شوم
Eyvah, dedi; bahanesiz nasıl gideyim? Gitmezsem, hatırını sormazsam ne hale gelirim?
لیتنی کنت طبیبا حاذقا ** کنت أمشی نحو لیلی سابقا
Keşke hazık bir hekîm olaydım...O vakit Leylâ’ya koşa, koşa giderdim.
قل تعالوا گفت حق ما را بدان ** تا بود شرم اشکنی ما را نشان
Tanrı, bize “Ya Muhammed, gelin de” buyurdu da bu davet, utanmamızın giderilmesine sebep oldu.
شب پران را گر نظر و آلت بدی ** روزشان جولان و خوش حالت بدی2695
Gece kuşlarının gözleri ve kabiliyetleri olsaydı gündüzün uçup gezerler, dönüp dolaşırlardı” dedi.
گفت چون شاه کرم میدان رود ** عین هر بی‌‌آلتی آلت شود
Kadın cevap verdi: “Kerem sahibi padişah meydana girer, kendisini gösterirse aletsizlik, aletin ta kendisi, vesileden mahrum oluş, vesilenin aynı oldu.
ز آن که آلت دعوی است و هستی است ** کار در بی‌‌آلتی و پستی است
Çünkü alet, vesile… dâvaya düşmektir, varlık alâmetidir. Asıl hüner aletsizliktedir, alçalmadadır."
گفت کی بی‌‌آلتی سودا کنم ** تا نه من بی‌‌آلتی پیدا کنم
Arap “Aletsiz nasıl alışveriş edeyim de aletsizliği elde edeyim?
پس گواهی بایدم بر مفلسی ** تا شهم رحمی کند یا مونسی
Müflisliğime de bir delil gerek ki padişah halime acısın.
تو گواهی غیر گفت‌‌وگو و رنگ ** وانما تا رحم آرد شاه شنگ2700
Sen, bana dedikodudan ve hileden başka bir şahit göster de o şen padişah merhamete gelsin.
کاین گواهی که ز گفت و رنگ بد ** نزد آن قاضی القضاة آن جرح شد
Çünkü sözden ve kötü hileden ibaret olan bu şahitlik o hâkimler hâkiminin yanında mecruhtur.
صدق می‌‌خواهد گواه حال او ** تا بتابد نور او بی‌‌قال او
Müflisin şahidi doğruluk olmalı ki nuru, söylemeden parıldasın (halini arzetmeden hali anlaşılan)” dedi.
هدیه بردن عرب سبوی آب باران از میان بادیه سوی بغداد به نزد خلیفه بر پنداشت آن که آن جا هم قحط آب است
Arabın, orada su kıtlığı var sanarak çölleri aşıp Bağdat’a, halifeye bir testi yağmur suyu hediye götürmesi
گفت زن صدق آن بود کز بود خویش ** پاک برخیزی تو از مجهود خویش
Kadın dedi ki: “Doğruluk varlığından tamamı ile çıkıp arınarak, isteğini terk etmendir.
آب باران است ما را در سبو ** ملکت و سرمایه و اسباب تو
Testimizde yağmur suyu var. Malın, mülkün, sermayen bundan ibaret.
این سبوی آب را بردار و رو ** هدیه ساز و پیش شاهنشاه شو2705
Bu su testisini al, git; padişahlar padişahın huzuruna var, armağan götür.
گو که ما را غیر این اسباب نیست ** در مفازه هیچ به زین آب نیست
De ki: Bizim bundan başka hiçbir malımız, mülkümüz yok. Çölde de bundan iyi su hiç yoktur.
گر خزینه‌‌ش پر متاع فاخر است ** این چنین آبش نباشد نادر است
Padişahın hazinesi ağır elbiselerle doluysa da bunun gibi suyu yoktur. Bu su az bulunur.
چیست آن کوزه تن محصور ما ** اندر او آب حواس شور ما
O testi nedir? Bizim mezar gibi cismimiz, içinde de bizim acı ve hislerimizin suyu var.
ای خداوند این خم و کوزه‌‌ی مرا ** در پذیر از فضل الله اشتری
Ey Tanrı! “Tanrı, cennet karşılığına iman edenlerin canlarını, mallarını satın aldı” âyetindeki fazıl ve kereminden bizim bu küpümüzü, bu testimizi kabul et!
کوزه‌‌ای با پنج لوله‌‌ی پنج حس ** پاک دار این آب را از هر نجس2710
Bu beş duygudan meydana gelme beş lüleli testideki suyu her türlü murdar şeylerden, her çeşit pisliklerden temiz tut.
تا شود زین کوزه منفذ سوی بحر ** تا بگیرد کوزه‌‌ی من خوی بحر
Bu suretle şu testinin denize bir menfezi olsunda testim deniz huyuyla huylansın.
تا چو هدیه پیش سلطانش بری ** پاک بیند باشدش شه مشتری
Armağanı padişaha tertemiz götürünce onu görür, anlamak ister.
بی‌‌نهایت گردد آبش بعد از آن ** پر شود از کوزه‌‌ی من صد جهان
Ondan sonra da artık testinin suyu nihayetsiz bir dereceye gelir. Testinin suyundan yüzlerce dünya dolar.
لوله‌‌ها بر بند و پر دارش ز خم ** گفت غضوا عن هوا ابصارکم
Lüleleri kapa, testiyi de küpten doldur. Tanrı” Gözlerinizi heva ve hevesten yumun” buyurdu.
ریش او پر باد کاین هدیه کراست ** لایق چون او شهی این است راست2715
Arap, kimin böyle bir hediyesi var? Hakikaten bu armağan, öyle bir padişaha lâyık diye gururlanmaktaydı.
زن نمی‌‌دانست کانجا بر گذر ** هست جاری دجله‌‌ی همچون شکر
Kadın da bilmiyordu ki, orada yol üzerinde şeker gibi Dicle akıp durmakta.
در میان شهر چون دریا روان ** پر ز کشتیها و شست ماهیان
Şehrin ortasından gemilerle, balık ağlarıyla dolu, deniz gibi akıp gitmekte.
رو بر سلطان و کار و بار بین ** حس تجری تحتها الأنهار بین
Padişahın huzuruna var da şevketi, azameti gör; altından nehirler akan bahçeler diye övülen yerlere bak!
این چنین حسها و ادراکات ما ** قطره‌‌ای باشد در آن نهر صفا
O saffet denizine nispetle bizim, anlayışlarımız bir katradan ibarettir.
در نمد دوختن زن عرب سبوی آب باران را و مهر نهادن بر وی از غایت اعتقاد عرب
Arabın su testisini keçeye sarıp dikmesi ve ağzını kapatması
مرد گفت آری سبو را سر ببند ** هین که این هدیه ست ما را سودمند2720
Arap, evet, dedi. Testinin ağzını kapa, hakikaten armağan, bize faydalı.
در نمد در دوز تو این کوزه را ** تا گشاید شه به هدیه روزه را