ز آن که سگ چون سیر شد سرکش شود ** کی سوی صید و شکار خوش دود

آن عرب را بی‌‌نوایی می‌‌کشید ** تا بدان درگاه و آن دولت رسید

در حکایت گفته‌‌ایم احسان شاه ** در حق آن بی‌‌نوای بی‌‌پناه‌‌

هر چه گوید مرد عاشق بوی عشق ** از دهانش می‌‌جهد در کوی عشق‌‌ 2880

گر بگوید فقه فقر آید همه ** بوی فقر آید از آن خوش دمدمه‌‌

ور بگوید کفر دارد بوی دین ** ور به شک گوید شکش گردد یقین‌‌

کف کژ کز بحر صدقی خاسته است ** اصل صاف آن فرع را آراسته است‌‌

آن کفش را صافی و محقوق دان ** همچو دشنام لب معشوق دان‌‌

گشته آن دشنام نامطلوب او ** خوش ز بهر عارض محبوب او 2885

گر بگوید کژ نماید راستی ** ای کژی که راست را آراستی‌‌

از شکر گر شکل نانی می‌‌پزی ** طعم قند آید نه نان چون می‌‌مزی‌‌

ور بیابد مومنی زرین وثن ** کی هلد آن را برای هر شمن‌‌

بلکه گیرد اندر آتش افکند ** صورت عاریتش را بشکند

تا نماند بر ذهب شکل وثن ** ز آن که صورت مانع است و راه زن‌‌ 2890

ذات زرش ذات ربانیت است ** نقش بت بر نقد زر عاریت است‌‌

بهر کیکی تو گلیمی را مسوز ** وز صداع هر مگس مگذار روز

بت پرستی چون بمانی در صور ** صورتش بگذار و در معنی نگر

مرد حجی همره حاجی طلب ** خواه هندو خواه ترک و یا عرب‌‌

منگر اندر نقش و اندر رنگ او ** بنگر اندر عزم و در آهنگ او 2895

گر سیاه است او هم آهنگ تو است ** تو سپیدش خوان که هم رنگ تو است‌‌

این حکایت گفته شد زیر و زبر ** همچو فکر عاشقان بی‌‌پا و سر

سر ندارد چون ز ازل بوده ست پیش ** پا ندارد با ابد بوده ست خویش‌‌

بلکه چون آب است هر قطره از آن ** هم سر است و پا و هم بی‌‌هردوان‌‌

حاش لله این حکایت نیست هین ** نقد حال ما و تست این خوش ببین‌‌ 2900

ز آن که صوفی با کر و با فر بود ** هر چه آن ماضی است لا یذکر بود

هم عرب ما هم سبو ما هم ملک ** جمله ما يؤفک عنه من أفک‌‌

عقل را شو دان و زن را نفس و طمع ** این دو ظلمانی و منکر عقل شمع‌‌

بشنو اکنون اصل انکار از چه خاست ** ز آن که کل را گونه گونه جزوهاست‌‌

جزو کل نی جزوها نسبت به کل ** نی چو بوی گل که باشد جزو گل‌‌ 2905

لطف سبزه جزو لطف گل بود ** بانگ قمری جزو آن بلبل بود

گر شوم مشغول اشکال و جواب ** تشنگان را کی توانم داد آب‌‌

گر تو اشکالی به کلی و حرج ** صبر کن الصبر مفتاح الفرج‌‌

احتما کن احتما ز اندیشه‌‌ها ** فکر شیر و گور و دلها بیشه‌‌ها

احتماها بر دواها سرور است ** ز آن که خاریدن فزونی گر است‌‌ 2910

احتما اصل دوا آمد یقین ** احتما کن قوت جان را ببین‌‌

قابل این گفته‌‌ها شو گوش‌‌وار ** تا که از زر سازمت من گوشوار

حلقه در گوش مه زرگر شوی ** تا به ماه و تا ثریا بر شوی‌‌

اولا بشنو که خلق مختلف ** مختلف جانند از یا تا الف‌‌

در حروف مختلف شور و شکی است ** گر چه از یک رو ز سر تا پا یکی است‌‌ 2915

از یکی رو ضد و یک رو متحد ** از یکی رو هزل و از یک روی جد

پس قیامت روز عرض اکبر است ** عرض او خواهد که با زیب و فر است‌‌

هر که چون هندوی بد سودایی است ** روز عرضش نوبت رسوایی است‌‌

چون ندارد روی همچون آفتاب ** او نخواهد جز شبی همچون نقاب‌‌

برگ یک گل چون ندارد خار او ** شد بهاران دشمن اسرار او 2920

و انکه سر تا پا گل است و سوسن است ** پس بهار او را دو چشم روشن است‌‌

خار بی‌‌معنی خزان خواهد خزان ** تا زند پهلوی خود با گلستان‌‌

تا بپوشد حسن آن و ننگ این ** تا نبینی رنگ آن و رنگ این‌‌

پس خزان او را بهار است و حیات ** یک نماید سنگ و یاقوت زکات‌‌

باغبان هم داند آن را در خزان ** لیک دید یک به از دید جهان‌‌ 2925

خود جهان آن یک کس است او ابله است ** هر ستاره بر فلک جزو مه است‌‌